ਕੇਵਲ ਇਕ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਸਾਰਥਕ ਹੈ ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼

ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ : ਰਹਿਨੁਮਾਈ, ਸੇਵਾ ਤੇ ਸਚਾਈ

ਪ੍ਰੋ. (ਡਾ.) ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ 

ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 

13 ਅਪ੍ਰੈਲ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਦਿਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਸਾਂਝੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਝਲਕਦੀ ਹੈ। ਅਸਾਮ ਦੇ ਬੋਹਾਗ ਬਿਹੂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਪੁਥੰਡੂ, ਕੇਰਲਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੂ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪੋਇਲਾ ਵਿਸਾਖ ਤੱਕ, ਲੋਕ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਜੀਵੰਤ ਰਵਾਇਤਾਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਾਂ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਤਾਲ-ਮੇਲ ਅਤੇ ਖੇਤੀ-ਆਧਾਰਿਤ ਸਮਾਜਾਂ ਦੇ ਕੁਦਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ  ਲਈ ਇਹ ਦਿਨ ਹੋਰ ਵੀ ਖ਼ਾਸ ਅਰਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਹਾੜਾ 1699 ਈ. ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਸੇ  ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੀ ਉਸ

ਘਟਨਾ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦਾ ਕਾਇਆ-ਕਲਪ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਬਲਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁੜ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ, ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਿਨ,  ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੀਵਾਨ ਵਿਚ ਇਕ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਐਸਾ ਸਿੱਖ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਧਰਮ ਦੀ ਖਾਤਰ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਵੇ ? ਇਸ ਸਵਾਲ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਭਾਈ ਦਯਾ ਸਿੰਘ (ਖੱਤਰੀ), ਹਸਤਿਨਾਪੁਰ ਤੋਂ ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ (ਜਾਟ), ਪੁਰੀ, ਉੜੀਸਾ ਤੋਂ ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ (ਝਿਊਰ), ਦਵਾਰਕਾ ਤੋਂ ਭਾਈ ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ (ਛੀਂਬਾ) ਅਤੇ ਬਿਦਰ ਤੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ (ਨਾਈ) ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸਮਾਜਿਕ ਪਿਛੋਕੜ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਇਕ-ਇਕ ਕਰਕੇ ਪੰਜ ਸਿੱਖ ਅੱਗੇ ਆਏ। ਇਹ ਪੰਜ ਸਿੱਖ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੰਡੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ ਲੈ ਕੇ ਨਿਰਮਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਅਖਵਾਏ। 

ਇਸ ਪਲ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਾਰਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਮਾਜਿਕ ਵੰਡਾਂ ਤੇ ਵਿਤਕਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਪੰਜ ਸਿੰਘ, ਜਾਤ ਜਾਂ ਇਲਾਕਾਈ ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਦਯਾ, ਕਰਤਵ, ਹਿੰਮਤ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਅਤਿ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਕਾਰਜ ਵਿਚ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ। ਇਹ ਸਮਾਜ ਲਈ ਇੱਕ ਅਲੌਕਿਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਹੁਕਮ-ਆਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸੇਵਾ-ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਅੰਦਰ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਅਤੇ ਗੌਰਵ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੈਵੀ-ਜੋਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੀ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਾਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰੁਸ਼ਨਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਪੰਥ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਰੂਹਾਨੀ ਪੱਖ ਤੋਂ ਨਾਮ-ਸਿਮਰਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਣ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਮਰਪਿਤ ਤੇ ਵਚਨਬੱਧ ਸੀ। ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਸਰਸ਼ਾਰ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਤੋਂ ਰਹਿਤ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਅਭਿੱਜ ਜਾਂ ਦੂਰੀ ਬਣਾ ਕੇ  ਨਹੀਂ ਵਿਚਰਦਾ ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ, ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਹਰ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਇਸ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਸੀ। ਇਸ ਆਦਰਸ਼ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਦਰਬਾਰੀ ਕਵੀ ਸੈਨਾਪਤਿ – ‘ਅਸੁਰ ਸੰਘਾਰਬੇ ਕੋ, ਦੁਰਜਨ ਕੇ ਮਾਰਬੇ ਕੋ, ਸੰਕਟ ਨਿਵਾਰਬੇ ਕੋ, ਖਾਲਸਾ ਬਨਾਯੋ’ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਰੂਪਮਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਣ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿਚ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਭੀੜ ਤੋਂ ਉਲਟ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ  ਜਲ ਅਰਪਿਤ ਕਰਕੇ  ਥੋਥੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਨੂੰ ਚੁਨੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਕਾਰਜ ਤਰਕ-ਆਧਾਰਿਤ ਚਿੰਤਨਸ਼ੀਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਦਇਆ ਅਤੇ ਸਰਬ-ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦਾ ਸੱਦਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸੇ ਨੂਰ ਦਾ ਅਗਾਂਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ, ਦਲੇਰ ਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁਚੇਤ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਵਿਸਾਖੀ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਸੱਚ-ਮੁੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ? ਕੀ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਰਭੈਤਾ, ਸਮਾਨਤਾ, ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ ? ਜਾਂ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਉਤਸਵਾਂ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ? ਵਿਸਾਖੀ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਕੇਵਲ ਇਤਿਹਾਸ ਤਕ ਹੀ ਮਹਿਦੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਹ ਅੱਜ ਦੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਅਤੇ ਹਲਤਮੁਖੀ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਮਾਨਵੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਆਤਮ- ਚੀਨਣ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਪੈਗਾਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਵਿਸਾਖੀ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਫਲਤਾ ਤੇ ਮਹਾਨਤਾ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਦੁਨਿਆਵੀ ਦੌਲਤ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉੱਚਾ-ਸੁੱਚਾ ਕਿਰਦਾਰ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਦਇਆ ਆਦਿ ਗੁਣ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠਣ, ਸਰਬੱਤ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਕਰਮਸ਼ੀਲ ਹੋਣ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਅਤੇ ਬੇਖ਼ੌਫ਼ ਹੋ ਕੇ ਨਿਆਂ ਤੇ ਸੱਚ ਦੇ ਰਸਤੇ ਉੱਤੇ ਚੱਲਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਵਿੱਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਕਿਸੇ ਇਕ ਧਰਮ ਤਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹਨ – ਇਹ ਇਕ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਆਪੀ ਨੈਤਿਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨੈਤਿਕ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕ੍ਰਮ, ਖੋਜ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸੇਵਾ, ਸਿਮਰਨ ਅਤੇ ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ ਵਰਗੇ ਸੰਕਲਪ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਆਚਰਨ ਉਸਾਰੀ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਯੂ.ਜੀ.ਸੀ. ਅਤੇ ਏ.ਆਈ.ਸੀ.ਟੀ.ਈ. ਵਰਗੀਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਬਹੁਲਵਾਦ, ਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਉੱਤੇ ਖੋਜ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ  ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਗ੍ਰੰਥ ਜਾਂ  ਦਾ ਇਕ ਸਮੂਹ ਤਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹਨ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਪਰੰਪਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੀ ਕੋਈ ਸੀਮਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਹ  ਇਕ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਆਪੀ ਆਦਰਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੈ ਜੋ ਸੱਚ, ਸੇਵਾ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਦਇਆ ਦੇ ਮਾਰਗ ਉੱਤੇ ਚੱਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਇਹ ਚੇਤੇ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ  ਕਿ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਰੋਜ਼ਮਰਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿਚ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਗਵਾਈ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ  ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਕਿਵੇਂ ਸਿਰਜਦੇ ਹਾਂ?

ਵਿਸਾਖੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਜਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਹ ਆਤਮ-ਚਿੰਤਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਚੁਨੌਤੀ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਜਿਊਂ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਕੀ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪਰੰਪਰਾ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਭੌਤਿਕਵਾਦੀ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਸਵਾਰਥਾਂ ਵਾਲੇ ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਵਿਸਾਖੀ ਸਾਨੂੰ ਪੰਜ ਸਦੀਵੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ: ਪਹਿਲੀ ਇਹ ਕਿ ਸੱਚੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੂਸਰੀ ਇਹ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬਰਾਬਰਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤੀਸਰੀ ਇਹ ਕਿ ਨੈਤਿਕ ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਨਾਲ ਜਿਊਂਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਚੌਥੀ ਇਹ ਕਿ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਗੋਂ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਵੀ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਵੀਂ ਇਹ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਖ਼ੁਦ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ, ਦਇਆ-ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਰੁਤਬੇ ਅਤੇ ਦੌਲਤ ਨਾਲੋਂ ਉੱਪਰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇਕ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਦੀ ਪਰਖ ਲਈ ਇਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸ੍ਰੋਤ ਬਣਾਈਏ। ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਜਾਗ੍ਰਿਤ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਦਲੇਰ ਹੋਵੇ? ਕੀ ਅਸੀਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਵਰਗਾਂ ਨੂੰ  ਅਜਿਹੇ ਸੰਚੇ ਵਿਚ ਢਾਲ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਨੂੰ

ਨਿਆਂ, ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਊਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ? ਅਸੀਂ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਦਿਨ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰੇ। ਆਓ ਅਸੀਂ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਏਕਤਾ ਵਿੱਚ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਇਕ  ਸਾਂਝੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੇ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਿਤਾਈਏ। ਅਰਦਾਸ ਕਰੀਏ ਕਿ ਵਿਸਾਖੀ ਸਾਨੂੰ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਦਿਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਲੀਦਾਨਾਂ ਦੇ ਯੋਗ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇ।