ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਚ ਸਕੂਲ ਦੀ ਮਹੱਤਤ

ਵਿਜੈ ਗਰਗ 

ਬੱਚੇ ਘਰ ਦੀ ਰੌਣਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬੱਚੇ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਰੌਣਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਸਾਡਾ ਮਨਪਰਚਾਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਦਾ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਦੇ ਤੌਰ-ਤਰੀਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਗਲੀ-ਮੁਹੱਲੇ ’ਚ ਦਸ-ਦਸ ਬੱਚੇ ਇਕੱਠੇ ਖੇਡਦੇ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਖੇਡਦਿਆਂ-ਖੇਡਦਿਆਂ ਲੜ ਵੀ ਪੈਂਦੇ ਤੇ ਫਿਰ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇਕੱਠੇ ਖੇਡਦੇ।

ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਚ ਸਕੂਲ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ

ਬੱਚੇ ਘਰ ਦੀ ਰੌਣਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬੱਚੇ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਰੌਣਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਸਾਡਾ ਮਨਪਰਚਾਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਦਾ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਦੇ ਤੌਰ-ਤਰੀਕੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਗਲੀ-ਮੁਹੱਲੇ ’ਚ ਦਸ-ਦਸ ਬੱਚੇ ਇਕੱਠੇ ਖੇਡਦੇ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਖੇਡਦਿਆਂ-ਖੇਡਦਿਆਂ ਲੜ ਵੀ ਪੈਂਦੇ ਤੇ ਫਿਰ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇਕੱਠੇ ਖੇਡਦੇ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਜੇ ਬੱਚਾ ਦੂਜੇ ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਲੜ ਪਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ’ਚ ਉਸ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਨਹੀਂ ਖੇਡਣਾ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾੜੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ’ਤੇ ਹੀ ਵੈਰ ਪਾਉਣਾ ਸਿਖਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੱਚਾ ਨਿੱਕੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮਾਸੂਮ ਦਿਲਾਂ ’ਤੇ ਭਾਰੂ ਹੁੰਦਾ ਦਿਖਾਵਾ

ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ’ਚ ਬੱਚੇ ਖੇਡ ਕੇ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ’ਚ ਲਿੱਬੜ ਕੇ ਘਰ ਆਉਂਦੇ ਤੇ ਰੱਜਵੀਂ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਸੌਂ ਜਾਂਦੇ ਪਰ ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਇਹ ਸਾਰਾ ਵਰਤਾਰਾ ਉਲਟ ਹੈ। ਹੁਣ ਬੱਚੇ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਖੇਡਣ ਨਹੀ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਜੇ ਜਾਂਦੇ ਵੀ ਹਨ ਤਾਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਮਿੱਟੀ-ਘੱਟਾ ਲੱਗਣ ’ਤੇ ਮਾਵਾਂ ਕਹਿ ਦੇਂਦੀਆਂ ਕਿ ਤੇਰੇ ਕੱਪੜੇ ਕੌਣ ਧੋਵੇਗਾ? ਅੱਧੇ ਬੱਚੇ ਤਾਂ ਇਸ ਡਰੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਖੇਡਦੇ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਫ਼ਿਕਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਬੱਚਾ ਕਿਸੇ ਵਿਆਹ ’ਤੇ ਨਾਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਆਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਬੇਟਾ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਖਾ, ਲੋਕ ਕੀ ਕਹਿਣਗੇ। ਟਿੱਕ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਂ ਕੱਪੜੇ ਗੰਦੇ ਨਾ ਕਰ। ਹੱਦ ਹੈ ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਦੀ, ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਿੰਨਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਆਖਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੀ ਇਹ ਦਿਖਾਵੇ ਵਾਲੀ ਆਦਤ ਕਾਰਨ ਬੱਚੇ ਦਾ ਬਚਪਨ ਰੁਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਬਚਪਨ ਛੋਟਾ ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਿੱਕੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਇਹ ਸੋਚਣ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਲੋਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਉਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਸਾਨੂੰ ਖੇਡਣ-ਭੱਜਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਅੰਦਰ ਸਮਾਜ ਦਾ ਬੇਤੁਕਾ ਡਰ ਦਿਖਾਵੇ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਉਸ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਜਿਊਣ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਤੇ ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਦਿਖਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਸੂਮ ਦਿਲਾਂ ’ਤੇ ਭਾਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਦੂਜਿਆਂ ਅੱਗੇ ਝਿੜਕਣਾ

ਕਈ ਵਾਰ ਮਾਪੇ ਹੋਰਨਾਂ ਅੱਗੇ ਇਹ ਸਾਬਿਤ ਕਰਨ ’ਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡਾ ਬੱਚਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਂਤ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਜ਼ਰਾ ਜਿੰਨੀ ਸ਼ਰਾਰਤ ਤੋਂ ਉਹ ਇੰਨੇ ਖ਼ਫ਼ਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਝਿੜਕਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਕੁੱਟਦੇ ਵੀ ਹਨ। ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਖ਼ਰਾਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਹ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਕਿ ਬੱਚੇ ਦਾ ਸ਼ਰਾਰਤ ਕਰਨਾ, ਖੇਡਣਾ, ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ-ਜੋੜਨਾ ਉਸ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਚੰਚਲ ਮਨ ਬਹੁਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਸੂਲਾਂ ਤੇ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਸਮਝ ਆਪਣੀ ਸਹੀ ਉਮਰ ’ਤੇ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਬੱਚਾ ਡਰ ਕਾਰਨ ਬੋਲਦਾ ਝੂਠ

ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਹ ਸਭ ਵੀ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਝੂਠ ਬੋਲਣਾ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਵਾਰਥ ਕਾਰਨ ਝੂਠ ਵੀ ਬੋਲਣਾ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਯਾਨੀ ਬੱਚਾ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਸਵਾਲ ਕਰੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਖਦੇ ਹਾਂ ਤੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰ ਤੈਨੂੰ ਮੈਥੋਂ ਵੱਧ ਪਤੈ? ਬੱਚਾ ਡਰ ਕਾਰਨ ਝੂਠ ਬੋਲਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਹੋ ਲਗਦਾ ਕਿ ਕੀ ਸ਼ਾਇਦ ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਝੂਠ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਹੀ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਉਹ ਇਹ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਨੀਂਹ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੀ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਸੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਘਟਣਾ

ਪਹਿਲਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ’ਚ ਬੱਚੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿੱਖਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਨੁਮਾ ਮਾਹੌਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬਿਮਾਰ ਵੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਅੱਜ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਲਤਾ ਕਾਰਨ ਮਾਨਸਿਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਮੋਬਾਈਲ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ’ਚ ਦਾਦੇ-ਦਾਦੀਆਂ, ਤਾਏ-ਚਾਚੀਆਂ ਸਭ ਮਿਲ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਹੱਸਦੇ-ਖੇਡਦੇ ਬੱਚੇ ਕਦੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।

ਫ਼ਿਕਰਾਂ ’ਚ ਨਾ ਪਾਓ ਬੱਚੇ

ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਾਧੂ ਦੇ ਦਿਖਾਵੇ ਕਾਰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰਾਂ ’ਚ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਇਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਖ਼ੁਸ਼ਨੁਮਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜੀਏ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਹਰ ਪਲ ਮਾਣਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਸਿਖਾਈਏ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬਚਪਨ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਇਹੀ ਸਮਾਂ ਸਾਡੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪੱਕੀ ਨੀਂਹ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ ਕੀ ਕਹਿਣਗੇ, ਇਸ ਦੀ ਫ਼ਿਕਰ ਛੱਡ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਈਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ’ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਕੇ ਤਣਾਅ-ਚਿੰਤਾ ਨੂੰ ਛੂ-ਮੰਤਰ ਕਰੀਏ।