ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਕੀਟ ਨਾਸ਼ਕ ਘੱਟ ਵਰਤੋ ਸਾਡੇ ਮਿੱਤਰ ਕੀੜੇ ਮਰਦੇ ਹਨ -ਡਾਕਟਰ ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
ਮਿੱਤਰ ਕੀੜੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਪਰਭਕਸ਼ੀ ਕੀੜੇ ਜੋ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਲੇ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਪਰਜੀਵੀ ਕੀੜੇ ਜੋ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਹਨ।
ਮਿੱਤਰ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਹੀ ਸੰਭਾਲ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਭੂਮਿਕਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਭਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਅੰਧਾਧੁੰਦ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਮਿੱਤਰ ਕੀੜੇ ਘਟ ਜਾਂ ਮਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜੇ ਵਧ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਹੁਣੇ-ਹੁਣੇ ਕੀਤੇ ਅਧਿਐਨਾਂ ਮੁਤਾਬਕ, ਮਿੱਤਰ ਕੀੜੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਿਕ ਰੋਕਥਾਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰ ਜੈਵੀ ਅਤੇ ਪਰਭਕਸ਼ੀ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਰਸਾਇਣਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬਿਨਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮਿੱਤਰ ਕੀੜੇ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਲਾਭਦਾਇਕ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ-ਮਿੱਤਰ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲ ਹੋਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਸਕਣ।
ਮਿੱਤਰ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੀੜੇ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜਿਆਂ (ਦੁਸ਼ਮਣ ਕੀੜੇ) ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਕੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਿੱਤਰ ਕੀੜੇ ਦੋ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
ਪਰਭਕਸ਼ੀ ਕੀੜੇ (Predatory insects): ਇਹ ਕੀੜੇ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਦੁਸ਼ਮਣ ਕੀੜਿਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਅਤੇ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਲੇਡੀ ਬਰਡ ਭੂੰਡੀਆਂ (ਸੱਤ-ਟਿਮਕਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਭੂੰਡੀ), ਗ੍ਰੀਨ ਲੇਸ ਵਿੰਗ, ਸਿਰਫਿਡ ਮੱਖੀਆਂ ਅਤੇ ਮੱਕੜੀਆਂ ਆਦਿ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਹੋਰ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਪਰਜੀਵੀ ਕੀੜੇ (Parasitic insects): ਇਹ ਕੀੜੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਮੌਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਟਰਾਈਕੋਗਰਾਮਾ ਜੈਪੋਨਿਕਮ, ਕੋਟੇਸੀਆ ਭਰਿੰਡ, ਏਫੀਡਿਅਸ ਭਰਿੰਡ ਵਰਗੇ ਪਰਜੀਵੀ ਕੀੜੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਮਿੱਤਰ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਕਰਨਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਅੰਧਾਧੁੰਦ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਕੀੜੇ ਬਚ ਕੇ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਰਾਕ੍ਰਿਤਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਸਕਣ।
ਮਿੱਤਰ ਕੀੜੇ ਖੇਤੀ ਦੀ ਰਸਾਇਣ ਹੀਣ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ-ਮਿੱਤਰ ਰਕਮਾਬੰਦੀ ਲਈ ਅਹੰਕਾਰਪੂਰਨ ਹਨ।
ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਕੀਟ ਨਾਸ਼ਕਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ-ਮਿੱਤਰ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਅਤੇ ਗਲਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਸਤੇਮਾਲ ਫਸਲਾਂ, ਮਿੱਤਰ ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਾਤਾਵਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਿਕ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਕੁਝ ਆਮ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਹਨ:
ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਕੀਟ-ਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਗੈਰ-ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਅਤੇ ਪਰਾਕ੍ਰਿਤਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੀਮਾਤੌਡ, ਕੁਦਰਤੀ ਜੈਵਿਕ ਕੀਟ-ਨਾਸ਼ਕ, ਨੀਮੀਟੋਡ ਜਾਂ ਕਿਸਾਨੀ ਤਰੀਕੇ।
ਕੀਟ-ਨਾਸ਼ਕ ਛਿੜਕਣ ਵਿੱਚ ਸਾਵਧਾਨੀ: ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦਵਾਈ ਛਿੜਕਣ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਹਮਲਾਵਰ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਘਰ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਛੇਕਾਂ ਨੂੰ ਸੀਲ ਕਰਨਾ, ਟ੍ਰੈਪ ਲਗਾਉਣਾ ਅਤੇ ਸਾਫ਼-ਸਫਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਵਰਤਣਾ।
ਮਿੱਤਰ ਕੀੜਿਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਤਿਤਲੀਆਂ, ਮਧੁ ਮੱਖੀਆਂ, ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨਕਰਤਾ) ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀ ਰੋਧ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਰੂਪ ਨਾਲ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਕੀਟ-ਨਾਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ, ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਪਾਅ ਪਾਲਣਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਲਾਬੰਦ ਬਾਕਸ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ ਵਾਤਾਵਰਨ ਬਚਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਮਿੱਤਰ ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਜੈਵਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਵੀ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੀ ਘਟ ਵਰਤੋਂ ਹੋਣ ਨਾਲ ਜਿਊਂਦੇ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਦਾਖ਼਼ਲਾ ਵੀ ਸੁਧਰੇਗਾ।
.jpg)
-
ਡਾਕਟਰ ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ , writer
drtanda193@gmail.com
Disclaimer : The opinions expressed within this article are the personal opinions of the writer/author. The facts and opinions appearing in the article do not reflect the views of Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media. Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media does not assume any responsibility or liability for the same.