ਵਿਸ਼ਵ ਕਿਤਾਬ ਦਿਵਸ - 23 ਅਪ੍ਰੈਲ-  “ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਤੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ”

—ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਦੇ ਮਰਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ।

(ਬ੍ਰਿਜ ਭੂਸ਼ਣ ਗੋਇਲ )

ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ  ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਡੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਦੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਪੁਸਤਕਾਂ, ਖੋਜ ਪੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸਰੋਤ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਡਰ ਜਾਂ ਪੱਖ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਹਿਤਕ ਦਿੱਗਜ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾ  ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹਰੇਕ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਆਦਤ ਤੋਂ ਫਾਇਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ I                   

ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਵਿੱਤੀ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਵੀਂ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜਨਤਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਨੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਡਿਜੀਟਲ ਡੇਟਾਬੇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉੱਨਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਇੱਕ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਹੱਬ ਸਥਾਨ ਵੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਲਈ ਜੁੜਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ I ਬਿਹਤਰ ਨਾਗਰਿਕ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਦੇ , ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਢੁਕਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਉਠਾਇਆ ਹੈ।  

ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਕੰਮਕਾਜ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਤੋਂ ਕਈ ਗੁਣਾ ਪਿੱਛੇ ਹਾਂ I ਇਹ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਕਾਰਨ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਖੋਜ ਲਈ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਉਪਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਢਹਿ ਰਹੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ, ਕੋਈ ਗੰਭੀਰ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ।

ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਡੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ । ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਨੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਸਾਡੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ । ਸਾਡੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕੋ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਰਸਾਲੇ, ਖੋਜ ਪੱਤਰ, ਹਵਾਲਾ ਪੁਸਤਕਾਂ ਇੱਕੋ ਥਾਂ ਅਤੇ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਮ ਪਾਠਕ ਅਤੇ ਖੋਜਕਰਤਾ ਇੰਟਰਨੈੱਟ 'ਤੇ ਅਸਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਹਨ ਕਿ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਸਾਡੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਸਲੀ ਸੋਚ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਪਰਿਪੱਕ ਸਮਾਜ ਲਈ  ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਟੀਵੀ ਅਤੇ ਬੇਲਗਾਮ ਪੱਖਪਾਤੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਸਾਡੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਚੋਰੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਾਰਡ ਕਾਪੀ ਅਖਬਾਰ ਜਾਂ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਸੀ । ਇੱਥੇ, ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਮੇਕਿੰਗ ਇੰਡੀਆ ਗ੍ਰੇਟ ਅਗੇਨ (MIGA) ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਘੱਟ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ I ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਤੁਰੰਤ ਸਰਜੀਕਲ ਦਖਲ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਸੁੱਤੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਮਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ

ਸਾਡੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸੁੱਤੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਬੰਦ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਭਾਵੇਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੈਂਪਸ, ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਜਾਂ ਪੰਚਾਇਤ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਹੋਣ, ਸਾਰਿਆਂ ਕੋਲ ਕੀਮਤੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹਨ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਫੰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ । ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਤਰਸਦੀਆਂ ਹਨ । ਆਓ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਈਏ । ਕੁਝ ਸੁਝਾਏ ਗਏ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਦਖਲ ਸਾਡੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ :

ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿਯਮਤ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਅਨ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਨਖਾਹਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ ਅਤੇ ਘੱਟ ਹੀ ਉਹ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਅਨ ਹਨ ਜੋ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਸਾਰੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਵਿਕਲਪ ਵਜੋਂ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਾਰਜਬਲ ਅਧਾਰ ਬਣਾ ਸਕੀਏ।

ਦੂਜਾ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਅਤੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦਫ਼ਤਰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੇ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੈ। ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਸਵੇਰੇ 9 ਵਜੇ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ 4 ਤੋਂ 5 ਵਜੇ ਤੱਕ ਬੰਦ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਨੀਵਾਰ, ਐਤਵਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਛੁੱਟੀਆਂ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਹਫਤੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵੀਕਐਂਡ ਅਤੇ ਛੁੱਟੀਆਂ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਰੀਡਿੰਗ ਰੂਮ ਅਖਬਾਰ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵੀ ਇਸੇ ਪੈਟਰਨ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੈਂਪਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਦੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਅਪਵਾਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਪਹੁੰਚ ਨਾਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਜਨਤਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਘੰਟੇ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਿਨ ਖੁੱਲ੍ਹਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ।

ਤੀਜਾ, ਹੁਣ ਜਨਤਕ ਅਤੇ ਮਿਊਂਸੀਪਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੇ ਸੀਮਤ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਨੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੀਸ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਲਾਨਾ ਫੀਸਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਖਰਚੇ ਵੀ ਵਸੂਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ 'ਤੇ 18% GST ਵੀ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਹੁਣ, ਅਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਵੀ ਕਮਾਈ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਾਡੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਵੀ ਚਾਰਜ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਚੌਥਾ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜਨਤਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਾਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਢੁਕਵੇਂ ਮੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਕੁਰਸੀਆਂ, ਢੁਕਵੀਆਂ ਲਾਈਟਾਂ, ਵਾਸ਼ਰੂਮ, ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਸੰਦਰਭ ਅਤੇ ਦੁਰਲੱਭ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਜ਼ਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਛਾਂਟਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜਨਤਾ ਲਈ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਵਾਂ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀਕਰਨ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲਾਈਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ। ਡਿਜੀਟਲ ਕੈਟਾਲਾਗ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਲੇਖ, ਲੇਖਕ, ਵਿਸ਼ੇ ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲੱਭਣਾ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਡਿਜੀਟਲ ਕੈਟਾਲਾਗ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਹਨ I ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਕ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਡਿਜਿਟਾਈਲੀਕਰਨ 'ਤੇ ਕੋਈ ਜ਼ੋਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਠਕ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਕਲਿੱਕਾਂ ਨਾਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਊਜ਼, ਖੋਜ ਅਤੇ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਛੇਵਾਂ, ਅਪਾਹਜ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਉਪਭੋਗਤਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਣਗੌਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਸਾਡੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਗ੍ਹਾ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਭਾਰਤੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰੇਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਸੱਤਵਾਂ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਖੋਲ੍ਹਣ ਜਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਜਨਤਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਰਾਖਵੀਂ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਅਤੇ ਸਾਈਲੈਂਸ ਜ਼ੋਨਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਵੱਖਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਬੇਸਮਝੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਹੈ। ਜਨਤਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਕਮੇਟੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਜਨਤਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਵਿੱਤੀ ਬਜਟ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।

ਆਓ ਆਪਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਦੋਸਤਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਬਕ ਸਿੱਖੀਏ। ਸਾਡੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਰਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮੀ ਰਾਸ਼ੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਕਲਕੱਤਾ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ 1925 ਵਿੱਚ ਆਲ-ਬੰਗਾਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਮੋਢੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਡਾ.ਐਸ.ਆਰ. ਰੰਗਨਾਥਨ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਟੈਗੋਰ ਦੁਆਰਾ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਹਾਰਕ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ । ਰੰਗਨਾਥਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਕਸਰ "ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਪਿਤਾ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪੰਜ ਨਿਯਮਾਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਨੀਂਹ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੰਗਨਾਥਨ ਦੇ ਪੰਜ ਨਿਯਮ:

"ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਹਨ,"- "ਹਰ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਆਪਣਾ ਪਾਠਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ," -"ਹਰ ਪਾਠਕ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,"- "ਹਰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇੱਕ ਜੀਵਤ ਸਥਾਈ ਜੀਵ ਹੁੰਦੀ ਹੈ"।

“ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਇੱਕ ਸਦਾ ਖਿੜਿਆ ਹੋਇਆ ਬਾਗ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਗਿਆਨ ਦੇ ਖੋਜੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ਹਿਦ ਭਰੀ ਮਿਠਾਸ ਇਕੱਠੀ ਕਰਦੇ ਹਨ “-- ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਡੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੱਜਾਦ ਨੇ ਕਹੀ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹੇ।

ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਤੀਦਾਤਾ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਮਨੁੱਖੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਸਾਡੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਦੀਆਂ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਹੈ। ਪਰ, ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਸ਼ੈਲਫਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਪਈਆਂ ਹਨ । ਸਾਡੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਪਤਨ ਬੰਦ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਆਓ ਆਪਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਤੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਨਿਰੰਤਰ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਚਾਈਏ I

---ਬ੍ਰਿਜ ਭੂਸ਼ਣ ਗੋਇਲ, ਸੰਗਠਨ ਸਕੱਤਰ ਅਲੂਮਨੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਸਤੀਸ਼ ਚੰਦਰ ਧਵਨ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ, ਲੁਧਿਆਣਾ (ਭਾਰਤ) 9417600666, brijbgoyal@gmail.com