Explainer: ਸੰਸਦ 'ਚ ਅਨੁਰਾਗ ਠਾਕੁਰ ਨੇ ਚੁੱਕਿਆ E-Cigarette ਦਾ ਮੁੱਦਾ; ਜਾਣੋ ਕੀ ਹੈ ਇਹ 'ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਨਸ਼ਾ', ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ?
ਬਾਬੂਸ਼ਾਹੀ ਬਿਊਰੋ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 11 ਦਸੰਬਰ, 2025: ਸੰਸਦ ਭਵਨ (Parliament House) ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਉਸ ਵੇਲੇ ਅਜੀਬ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਈ-ਸਿਗਰਟ (Banned E-Cigarette) ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਗੂੰਜ ਉੱਠਿਆ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਭਾਜਪਾ ਸਾਂਸਦ ਅਨੁਰਾਗ ਠਾਕੁਰ (Anurag Thakur) ਨੇ ਇੱਕ ਟੀਐਮਸੀ ਸਾਂਸਦ 'ਤੇ ਸਦਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਈ-ਸਿਗਰਟ ਪੀਣ ਦਾ ਸਨਸਨੀਖੇਜ਼ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੰਮ ਕੇ ਹੰਗਾਮਾ ਹੋਇਆ। ਸਪੀਕਰ ਨੇ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਾਂਚ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।
ਪਰ, ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਉਸ 'ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਨਸ਼ੇ' ਨੂੰ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਸਾਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀਬੰਧਿਤ (ਬੈਨ) ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਆਖਿਰ ਈ-ਸਿਗਰਟ ਕੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਾਧਾਰਨ ਸਿਗਰਟ ਤੋਂ ਕਿੰਨੀ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੀ ਉਪਬੰਧ ਹਨ।
ਕੀ ਹੈ ਈ-ਸਿਗਰਟ? (What is E-Cigarette?)
ਈ-ਸਿਗਰਟ, ਜਿਸਨੂੰ ਤਕਨੀਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 'ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਨਿਕੋਟੀਨ ਡਿਲੀਵਰੀ ਸਿਸਟਮ' (ENDS) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਇਨਹੇਲਰ (Electronic Inhaler) ਹੈ। ਇਹ ਬੈਟਰੀ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਡਿਵਾਈਸ ਹੈ।
ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ
ਇਸ ਵਿੱਚ ਤੰਬਾਕੂ ਨਹੀਂ ਸੜਦਾ, ਸਗੋਂ ਇਸਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਤਰਲ (Liquid) ਭਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿਕੋਟੀਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਮੀਕਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬੈਟਰੀ ਦੀ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਇਹ ਤਰਲ ਗਰਮ ਹੋ ਕੇ ਭਾਫ਼ (Vapor) ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸਨੂੰ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿਗਰਟ ਪੀਣ ਵਰਗਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਧੂੰਆਂ (ਭਾਫ਼) ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ।
ਕਿਉਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੈ ਇਹ ਨਸ਼ਾ? (Health Hazards)
ਅਕਸਰ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ (New Generation) ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਈ-ਸਿਗਰਟ ਸਾਧਾਰਨ ਸਿਗਰਟ ਵਾਂਗ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਭੁਲੇਖਾ ਹੈ।
1. ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਰਸਾਇਣ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਤਰਲ ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਧਾਰਨ ਤੰਬਾਕੂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਿਕੋਟੀਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਜਿਹੇ ਕੈਮੀਕਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਿੱਧੇ ਫੇਫੜਿਆਂ 'ਤੇ ਅਸਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।
2. ICMR ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ: ਭਾਰਤੀ ਆਯੁਰਵਿਗਿਆਨ ਅਨੁਸੰਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦ (ICMR) ਨੇ 20 ਮਈ 2019 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਇੱਕ ਵ੍ਹਾਈਟ ਪੇਪਰ (White Paper) ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗਿਣਾਇਆ ਸੀ। ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਇਹ ਸਿਹਤ ਲਈ ਓਨੀ ਹੀ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ ਜਿੰਨੀ ਬੀੜੀ ਜਾਂ ਸਿਗਰਟ।
3. ਜਾਨਲੇਵਾ ਬਿਮਾਰੀਆਂ: ਰਿਸਰਚ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਸੇਵਨ ਨਾਲ ਅਸਥਮਾ (Asthma), 'ਪੌਪਕਾਰਨ ਲੰਗਸ' (Popcorn Lungs) ਅਤੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੇ ਕੈਂਸਰ (Lung Cancer) ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ 'ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਜਤਾਈ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੈ ਕਾਨੂੰਨ? (Legal Status & Ban)
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਈ-ਸਿਗਰਟ 'ਤੇ ਸਖ਼ਤ ਐਕਸ਼ਨ ਲਿਆ ਸੀ। ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਾਰਮਨ (Nirmala Sitharaman) ਨੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਬਿੱਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਇਸਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀਬੰਧਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਈ-ਸਿਗਰਟ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ (Production), ਵੰਡ, ਵਿਕਰੀ, ਦਰਾਮਦ-ਬਰਮਾਦ (ਆਯਾਤ-ਨਿਰਯਾਤ) ਅਤੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਬਾਜ਼ੀ 'ਤੇ ਮੁਕੰਮਲ ਰੋਕ ਹੈ।
ਸਜ਼ਾ ਅਤੇ ਜੁਰਮਾਨੇ ਦਾ ਉਪਬੰਧ (Penalty)
'ਪ੍ਰੋਹੀਬਿਸ਼ਨ ਆਫ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਸਿਗਰੇਟਸ ਐਕਟ' (Prohibition of Electronic Cigarettes Act) ਤਹਿਤ ਕਾਨੂੰਨ ਤੋੜਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:
1. ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਫੜੇ ਜਾਣ 'ਤੇ: 1 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ (Fine) ਜਾਂ 1 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੀ ਕੈਦ (Imprisonment), ਜਾਂ ਦੋਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
2. ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਗਲਤੀ ਕਰਨ 'ਤੇ: ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਦੁਬਾਰਾ ਨਿਯਮ ਤੋੜਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ 5 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਅਤੇ 3 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਜਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਉਪਬੰਧ ਹੈ।
ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਈ-ਹੁੱਕਾ (E-Hookah) ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।