Explainer : ਭਾਰਤ ਦੇ 5 ਗੁਆਂਢੀ ਕਿਉਂ 'ਚੀਨ' ਤੋਂ ਛਪਵਾ ਰਹੇ 'ਨੋਟ'? 'ਨੇਪਾਲ' ਦੇ 'ਟੈਂਡਰ' ਤੋਂ 'ਵੱਡਾ ਖੁਲਾਸਾ', ਪੜ੍ਹੋ 'ਪੂਰੀ ਰਿਪੋਰਟ'
ਬਾਬੂਸ਼ਾਹੀ ਬਿਊਰੋ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 15 ਨਵੰਬਰ, 2025 : ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਕਰੰਸੀ ਯਾਨੀ ਨੋਟ ਛਾਪਣ ਲਈ ਚੀਨ ਦਾ ਰੁਖ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਤਾਜ਼ਾ ਮਾਮਲਾ ਨੇਪਾਲ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ 1000 ਰੁਪਏ ਦੇ 43 ਕਰੋੜ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਦਾ ਟੈਂਡਰ ਚੀਨ ਦੀ ਕੰਪਨੀ CBPMC (ਸੀਬੀਆਈ) ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਦਮ ਚੀਨ ਦੀ 'ਸਸਤੀ ਲਾਗਤ' ਅਤੇ 'ਬਿਹਤਰ ਤਕਨੀਕ' ਕਾਰਨ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ (India), ਅਮਰੀਕਾ (USA) ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ (UK) ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਮੁਦਰਾ ਬਾਜ਼ਾਰ (currency market) 'ਤੇ 'ਨਕਾਰਾਤਮਕ' ਅਸਰ (negative impact) ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੇ 5+ ਗੁਆਂਢੀ ਚੀਨ ਦੀ 'ਸ਼ਰਨ' 'ਚ
ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਚੀਨ (China) ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਰੰਸੀ (currency) ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਹੱਬ (printing hub) ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।
1. ਨੇਪਾਲ (Nepal): 1955 ਤੱਕ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨੋਟ ਭਾਰਤ (India) ਦੇ ਨਾਸਿਕ (Nashik) ਪ੍ਰੈਸ 'ਚ ਛਪਦੇ ਸਨ। ਪਰ 2015 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨੇਪਾਲ (Nepal) ਨੇ ਗਲੋਬਲ ਟੈਂਡਰ (global tender) ਰਾਹੀਂ ਚੀਨ (China) ਨੂੰ ਕਾਂਟਰੈਕਟ (contract) ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
2. ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ (Bangladesh): ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ (Bangladesh) ਦੀ 'ਟਕਾ' (Taka) ਮੁਦਰਾ 2010 ਤੋਂ ਚੀਨ (China) 'ਚ ਛਪ ਰਹੀ ਹੈ।
3. ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ (Sri Lanka): ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ (Sri Lanka) ਵੀ 2015 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੀਨ (China) 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ।
4. ਥਾਈਲੈਂਡ (Thailand) ਅਤੇ ਮਲੇਸ਼ੀਆ (Malaysia): 'ਸਾਊਥ ਚਾਈਨਾ ਮਾਰਨਿੰਗ ਪੋਸਟ' (South China Morning Post) ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਥਾਈਲੈਂਡ (Thailand) 2018 ਤੋਂ ਅਤੇ ਮਲੇਸ਼ੀਆ (Malaysia) 2010 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨ (China) 'ਚ ਸਸਤੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ (printing) ਦਾ ਲਾਭ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ।
'ਭੂਟਾਨ' ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ, 'ਪਾਕਿਸਤਾਨ' ਛਾਪਦਾ ਹੈ ਖੁਦ
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਰਤ (India) ਦਾ ਗੁਆਂਢੀ ਭੂਟਾਨ (Bhutan) ਅਜੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਮੁਦਰਾ ਭਾਰਤ (India) ਦੀ ਨਾਸਿਕ (Nashik) ਪ੍ਰੈਸ 'ਚ ਹੀ ਛਪਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। (ਪਰ ਹਾਲੀਆ ਚਰਚਾਵਾਂ 'ਚ ਭੂਟਾਨ (Bhutan) ਨੇ ਵੀ ਚੀਨ (China) ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਜਤਾਈ ਹੈ।)
ਉੱਥੇ ਹੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ (Pakistan) ਆਪਣੀ ਕਰੰਸੀ ਘਰੇਲੂ ਪ੍ਰੈਸ (domestic press) 'ਚ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ 'ਇਕਨਾਮਿਕ ਟਾਈਮਜ਼' (Economic Times) (2018) ਅਨੁਸਾਰ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ (Pakistan) ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਚੀਨ (China) ਤੋਂ ਤਕਨੀਕੀ ਸਹਾਇਤਾ (technical assistance) ਲੈਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਚੀਨ (China) ਕਿਉਂ ਬਣ ਰਿਹਾ 'ਪਸੰਦ'? 40% ਘੱਟ ਲਾਗਤ ਅਤੇ 'Colordance'
ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਚੀਨ (China) ਵੱਲ ਜਾਣ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ:
1. ਸਸਤੀ ਕੀਮਤ (Low Cost): ਚੀਨ (China) ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਅਮਰੀਕਾ (USA) ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ (UK) ਦੀ ਤੁਲਨਾ 'ਚ 30 ਤੋਂ 40% (ਜਾਂ 50%) ਤੱਕ ਘੱਟ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਗੁਣਵੱਤਾ (quality) ਉਹੀ ਹੈ। (ਨੇਪਾਲ (Nepal) ਨੇ 2016 'ਚ 1000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਛਾਪਣ 'ਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਫਰਮਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ 'ਚ 3.76 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਬਚਾਏ।)
2. 'Colordance' ਤਕਨੀਕ (Colordance Technology): ਇਹ ਚੀਨ (China) ਦੀ ਇੱਕ ਖਾਸ 'anti-counterfeiting' (ਜਾਅਲੀ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਾਲੀ) ਤਕਨੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ holographic ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਥਰਿੱਡ (security thread) ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਨੋਟ 'ਤੇ ਝੁਕਾਉਣ 'ਤੇ 3D (3ਡੀ) ਨਿਸ਼ਾਨ ਦਿਸਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਕਲ (copy) ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ।