ਹੰਕਾਰ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਭਾਵਨਾ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਅਤੇ ਸੰਦਰਭ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ,ਇੱਕ ਗੁਣ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੁਰਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨਾਲ ਸੰਤੁਲਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਨਿਮਰਤਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹੰਕਾਰ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਹੰਕਾਰ ਅਗਿਆਨਤਾ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪਤਨ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਸੱਚੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ, ਨੈਤਿਕ ਅਖੰਡਤਾ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਰਸਤੂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ 'ਤੇ ਮਾਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ, ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਆਚਰਣ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੋਣ। ਹੰਕਾਰ ਦਾ ਇਹ ਰੂਪ ਸਾਨੂੰ ਉੱਤਮਤਾ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਕੀਮਤ ਅਤੇ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮਾਣ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,ਨਿੱਜੀ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਿੱਠਭੂਮੀ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ, ਵਿਰਸੇ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ 'ਤੇ ਵੀ ਮਾਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਇਸਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਲਾਭਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਹੰਕਾਰ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾਂ ਗਲਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਬੱਚੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੰਕਾਰ ਵੀ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੰਕਾਰ ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਉਹ ਸਭ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਲਈ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਹੰਕਾਰ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਸਕਦੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਹੰਕਾਰੀ ਆਤਮ ਕੇਂਦਰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦੀ ਭੁੱਖ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਪਾਉਣ ਦੀ ਤੀਵਰ ਇੱਛਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੰਕਾਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਚਾਈ ਤੋਂ ਅੰਨ੍ਹਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।।ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਮਹੱਤਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵਧੀ ਹੋਈ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਹਮਦਰਦੀ ਦੀ ਕਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਹੰਕਾਰੀ ਸਦਾ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਸ਼ੱਕੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਹਉਮੈ ਦਾ ਦੁਸ਼ਟ ਚੱਕਰ ਅਭੇਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸੋਚ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਬਹੁਤੇ ਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਗਲਤ ਥਾਂ 'ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਉਸਾਰੂ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਵਿਚ ਅਸਮਰੱਥਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
-
ਵਿਜੈ ਗਰਗ, ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕਲਮਨਇਸਟ ਮਲੋਟ
vkmalout@gmail.com
Disclaimer : The opinions expressed within this article are the personal opinions of the writer/author. The facts and opinions appearing in the article do not reflect the views of Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media. Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media does not assume any responsibility or liability for the same.