ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਯਾਦਗਾਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ: ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਭਾਰਤੀ ਪਿੰਡਾਂ ਚ ਕਿਤਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਰੱਖ ਰਹੀ ਐ ਜਿੰਦਾ
ਹਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹੱਦ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਜਿਲ੍ਹੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦਾ ਅੱਡਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਉਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਰਸਤਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਤਾਂ ਜਾਂਦੀ ਹੀ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਤੇ ਭੀੜਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਹੈ। ਖ਼ਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ 190 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਭੀੜੀ ਜਿਹੀ ਗਲੀ ਵਿਚ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਯਾਦਗਾਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਹੈ।
ਇਸ ਭੀੜ-ਭੜੱਕੇ ਵਾਲੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ (1881-1936), ਲੇਖਕ, ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿਕਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਦੀ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜੋ 32 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅੱਡਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅਣਦੇਖਾ ਬਿੰਦੂ ਹੈ।
ਭਾਵੇਂ ਸਕੂਲ ਜਾਂ ਕਾਲਜ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਬਾਰੇ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਇਹ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਦਿਹਾਤੀ ਪਾਠਕਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਲਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਰਹੀ ਹੈ।
67 ਸਾਲਾ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ (ਪੀ.ਐਸ.ਪੀ.ਸੀ.ਐਲ. ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ) ਅਤੇ ਹੁਣ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਕੇਅਰਟੇਕਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ 770 ਦੇ ਕਰੀਬ ਮੈਂਬਰ ਹਨ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਹਨ। ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ 43 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਜੀਕੋਟ, ਲਾਲ ਧੂੜ, ਸਭਾਨਪੁਰ, ਰਤੌਲ, ਪਿੱਦੀ, ਮੱਤੇਵਾਲ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਸਤਕ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਕੋਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਡੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੁਸਤਕ ਪ੍ਰੇਮੀ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਹਨ। ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਪਿੰਡ ਰਸੂਲਪੁਰ ਦੇ ਬਾਬਾ ਬਸਤਾ ਸਿੰਘ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੇ 25 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਜਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਈ।
"ਮੈਂ ਬਾਬਾ ਬਸਤਾ ਸਿੰਘ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕਰਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।"
ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
ਪਿਛਲੇ 15 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਅਧਿਆਪਕ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੱਥੇ 8000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ, ਭਗਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ, ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬੀਰ, ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀਤਲ, ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਸੰਤ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਪੁਰ ਸਮੇਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
"ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ"
ਪਿੰਡ ਦੋਬੁਰਜੀ ਵਾਸੀ ਕੰਵਲਜੀਤ ਕੌਰ ਜੋ ਅਕਸਰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਹੋਰ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਕੰਵਲਜੀਤ ਕੌਰ ਜੋ ਸਿਵਲ ਸਰਜਨ ਦਫ਼ਤਰ ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਕੜਾ ਸਹਾਇਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਅਤੇ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
"ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਿਮਰ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਆਦਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਥੇ ਬੈਠਣ ਦੀ ਬਿਹਤਰ ਵਿਵਸਥਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਅਤੇ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਬਾਰੇ
7 ਮਾਰਚ 1881 ਨੂੰ ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿਖੇ ਜਨਮੇ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ (1881-1936) ਇੱਕ ਲੇਖਕ, ਉਪਦੇਸ਼ਕ, ਪੁਸਤਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿਕਾਰ, ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ। ਉਹ ਭਾਈ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ (1843-1919) ਦੇ ਚਾਰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵੈਦ (ਆਯੁਰਵੇਦ ਜਾਂ ਭਾਰਤੀ ਦਵਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸੀ) ਸੀ। ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿਦਿਆਲਿਆ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਸਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤ ਜੈ ਡਾਇਲ ਅਤੇ ਸੰਤ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਆਯੁਰਵੇਦ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ।
ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ, ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ, ਦਵਾਈ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਲਗਭਗ 200 ਟ੍ਰੈਕਟ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਕਈ ਨਾਵਲਾਂ, ਕਹਾਣੀਆਂ, ਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਨਾਟਕਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਕਈ ਪੱਛਮੀ ਕਲਾਸਿਕਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਉਸਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਰਸਾਲਿਆਂ, ਪੈਂਫਲੇਟਾਂ ਅਤੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਉਸ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਪੁਸਤਕ-ਸੂਚੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ।
ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ 3 ਅਕਤੂਬਰ 1936 ਨੂੰ ਤਰਨਤਾਰਨ ਵਿਖੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਯਾਦਗਾਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸੁਖਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ 1992 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਟਰੱਸਟ ਦੁਆਰਾ ਦਾਨ ਕੀਤੀ ਦੋ ਕਮਰਿਆਂ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਯਾਦਗਾਰੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੁਣ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਵੈਦ ਦੀ ਪੋਤੀ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨਰੂਲਾ (ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਡਾਕਟਰ) ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਯੂ.ਕੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।
-
ਹਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਲੇਖਕ/ ਪੱਤਰਕਾਰ
............
.................
Disclaimer : The opinions expressed within this article are the personal opinions of the writer/author. The facts and opinions appearing in the article do not reflect the views of Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media. Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media does not assume any responsibility or liability for the same.