1. ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਮਾਸ ਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰਿੰਟ ਮੀਡੀਆ: ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਖ਼ਬਾਰ, ਰਸਾਲੇ, ਵਾਲਪੇਪਰ, ਕਿਤਾਬਾਂ, ਪੋਸਟਰ, ਫੋਲਡਰ, ਕਿਤਾਬਚੇ। ਆਡੀਓ/ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਮੀਡੀਆ: ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੇਡੀਓ ਅਤੇ ਟੀਵੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਫਿਲਮਾਂ, ਸਲਾਈਡ ਸ਼ੋਅ, ਬਾਇਓਸਕੋਪ। ਲੋਕ ਮਾਧਿਅਮ: ਇਹ ਆਮ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਮੀਡੀਆ ਰਾਹੀਂ, ਉਹਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੂਜੇ ਮੀਡੀਆ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਹਨ। ਕਠਪੁਤਲੀ ਸ਼ੋਅ, ਨੁੱਕੜ ਨਾਟਕ ਸਕਿੱਟ, ਸਟੇਜ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ, ਲੋਕ ਗੀਤ ਅਤੇ ਲੋਕ ਨਾਚ, ਨੌਟੰਕੀ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤੀ ਸਾਧਨ ਇਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। ਇਹ ਮੀਡੀਆ ਲਾਗਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ, ਮਨੋਰੰਜਕ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋ-ਪੱਖੀ ਸੰਚਾਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੰਟਰਐਕਟਿਵ ਮੀਡੀਆ: ਵਿਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ, ਵਿਗਿਆਨ ਮੇਲੇ, ਸੈਮੀਨਾਰ, ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ, ਲੈਕਚਰ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਟੂਰ, ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ, ਵਿਗਿਆਨ ਜਥੇ, ਆਦਿ। ਇੱਥੇ ਮਨੁੱਖ-ਦਰ-ਮਨ ਅਤੇ ਦੋ-ਪੱਖੀ ਸੰਚਾਰ ਹੋਣ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਹੈ। ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ: ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੰਟਰਨੈਟ, ਸੀਡੀ-ਰੋਮ, ਮਲਟੀਮੀਡੀਆ, ਸਿਮੂਲੇਸ਼ਨ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸਨੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅਪਾਹਜ ਵਰਗਾਂ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸਰਲ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ 18 ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਟੀਚੇ ਵਾਲੇ ਸਮੂਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਆਮ ਆਦਮੀ, ਬੱਚੇ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਕਿਸਾਨ, ਔਰਤਾਂ, ਕਾਮੇ ਜਾਂ ਮਾਹਿਰ ਆਦਿ ਹਨ, ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਆਨੰਦਦਾਇਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨ। ਖ਼ਬਰਾਂ, ਰਿਪੋਰਟ, ਲੇਖ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ, ਕਹਾਣੀ, ਨਾਟਕ, ਕਵਿਤਾ, ਇੰਟਰਵਿਊ, ਚਰਚਾ, ਲੈਕਚਰ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼-ਡਰਾਮਾ, ਵਿਗਿਆਨਕ (ਵਿਗਿਆਨ + ਕਾਰਟੂਨ), ਵਿਅੰਗ, ਆਦਿ। ਅੱਜ ਕੁਝ ਕੁ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਗਿਆਨ ਰਸਾਲੇ ਹਨ। ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰੇਡੀਓ ਅਤੇ ਟੀਵੀ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਔਨਲਾਈਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਗਿਆਨ ਰਸਾਲੇ, ਟੈਲੀਟੈਕਸਟ 'ਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ, ਪ੍ਰਿੰਟ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵਿਗਿਆਨ ਪੰਨਾ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਵਿਕਾਸ ਹਨ। ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਆਈ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਕਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਾਡੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਦੇ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਠੋਸ, ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਯਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। 2. ਵਿਗਿਆਨ ਲਿਖਣ/ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਰੁਝਾਨ ਅੱਜ ਦੇ ਅਖਬਾਰਾਂ/ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਅਰਥਾਤ ਵਿਅੰਗ ਸ਼ੈਲੀ, ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅਤੇ ਟਾਲਣਯੋਗ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਬਹੁਤਾਤ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਰੁਚੀ ਰਹਿਤ ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵੰਤਤਾ, ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦੀ ਘਾਟ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ, ਲੇਖ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਡੁੱਬਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ. ਅਸਾਧਾਰਣ ਤਕਨੀਕੀ ਉੱਨਤੀ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤੰਗ ਮੁਹਾਰਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅੱਜ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਕ ਦੋਵੇਂ ਹੀ, ਇੱਕ ਖਾਸ ਵਿਗਿਆਨਕ/ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੇਕਾਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲੇਖ ਅਕਸਰ ਮੂਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਅਨੁਵਾਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਲਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਲਿਖਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਫਿਰ, ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਲੇਖ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ! ? ਅੱਜ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ, ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ, ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵਾਲੇ ਹੋਣ। ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਲਈ, ਇੱਕਉਪਲਬਧ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਝਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਲੋੜੀਂਦੇ ਅੰਕੜੇ, ਰੇਖਾ-ਚਿੱਤਰ, ਤਸਵੀਰਾਂ ਆਦਿ ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਹ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ੇ/ਮੁੱਦੇ ਦਾ ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਯੋਗ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਲੇਖ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁਚੇਤਤਾ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟਰ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਖੋਜੀ ਝੁਕੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ, ਆਮ ਲੋਕ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਲੇਖਾਂ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਿਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ, ਸਿਰਲੇਖ ਅਤੇ ਉਪ-ਸਿਰਲੇਖ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਣ ਵਾਲੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ - ਕੋਈ ਵੀ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਆਕਰਸ਼ਕ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸ਼ਰਮਾ ਕੇ (1993) ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਿੰਦੀ ਵਿਗਿਆਨ ਰਸਾਲਿਆਂ 'ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਹੈ - "ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਗਿਆਨ ਰਸਾਲੇ ਅਨੁਵਾਦਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹਨ ਜੋ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਿਗਾੜ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।" ਉਸਨੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਲੇਖਕਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਸਹੀ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ- "ਉਹ ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਜਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਜੋ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਾਂ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।" ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਿੰਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਗੁੰਮਰਾਹਕੁੰਨ ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਦਾ ਨਿਰੰਤਰ ਵਿਗਾੜ, ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚ ਵਿਗਾੜ, ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਵਿਵਸਥਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸੰਗਤਤਾ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਕਮੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਟਕਣਾਵਾਂ ਅਕਸਰ ਵੇਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿੰਘ (1993) ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ - "ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਗਿਆਨ ਲਿਖਤ ਅਜੇ ਵੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਰੋਤਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਹ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤਕ ਚੋਰੀ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ"। ਅਕਸਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਲੇਖਕ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲੇਖਣੀ ਲਈ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤੀਜਾ ਲੇਖਕ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਰੋਤ ਦੀ ਸਲਾਹ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਘਟੀਆ ਲੇਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਸੰਚਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਮੂਲ ਵਿਗਿਆਨ ਲਿਖਤਾਂ ਸਨ। ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਦੂਜੇ ਲੇਖਕ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਗਲਤ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਵਿੱਚ। ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਵਰਤੇ ਗਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ, "ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਡੀਐਨਏ" ਨੂੰ "ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਡੀਐਨਏ" ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਇਸਨੂੰ "ਵਾਹਕ ਡੀਐਨਏ" ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਲਤ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਅੱਜ ਉਪਲਬਧ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਸੰਪਾਦਕ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਉਚਿਤ ਨਿਰਣੇ ਅਤੇ ਵਿਵੇਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼, ਹਵਾਲਾ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਮੋਨੋਗ੍ਰਾਫ, ਤਕਨੀਕੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਿਪੋਰਟਾਂ, ਯਾਦਗਾਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹ, ਸਾਲਾਨਾ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਧਾਗਾ ਜਿਸਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸਰਲਤਾ ਅਤੇ ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਇੱਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਜੋ ਸਵੀਕਾਰਯੋਗ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨਯੋਗ ਹੈ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਿੰਦੀ ਅਖਬਾਰ ਨਵ ਭਾਰਤ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਸਾਲ 1948 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨ ਕਾਲਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਅੱਜ, ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਖਬਾਰਾਂ, ਹਫਤਾਵਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਸਿਕ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਕਵਰੇਜ ਨਹੀਂ ਦੇਖਦੇ। ਅਖਬਾਰਾਂ/ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਕਾਲਮ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਫੇw ਅਖਬਾਰ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਗਿਆਨ/ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਿਯਮਤ ਵਿਗਿਆਨ ਕਾਲਮ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ, ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਘੱਟ, ਕੋਈ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਪਾਦਕ ਜਾਂ ਵਿਗਿਆਨ ਰਿਪੋਰਟਰ ਕਿਸੇ ਅਖਬਾਰ ਜਾਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ। ਇਹ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ 'ਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਸੰਪਾਦਨ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ 'ਤੇ ਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਦੇ ਪਛੜੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਸੁੱਕੇ ਅਤੇ ਘਟੀਆ ਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਤਕਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ/ਖਬਰਾਂ, ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਣ ਦੇ ਹੋਰ ਢੰਗਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਆਮ ਆਦਮੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਜੇਕਰ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਤਾਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਦਰ ਵੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕਵਿਤਾ ਸੰਚਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮਾਧਿਅਮ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਨਵ-ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਤੱਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾਉਣਾ ਓਨਾ ਔਖਾ ਨਹੀਂ ਜਿੰਨਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਸਾਇੰਸ ਡਰਾਮੇ ਅਤੇ ਸਕਿਟਾਂ ਦੀ ਵੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਿੰਟ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਡਰਾਮਾ ਅਤੇ ਸਕਿੱਟ ਘੱਟ ਹੀ ਕੋਈ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਢੰਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਹਾਸਰਸ ਅਤੇ ਵਿਅੰਗ ਅਜਿਹੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਹਨ ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਵਿਗਿਆਨ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਢੰਗਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ! ਅਖਬਾਰਾਂ/ਰਸਾਲੇ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਬਹਿਸਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਰਿਪੋਰਟਰ ਜਾਂ ਸੰਪਾਦਕ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਬਹਿਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਈ ਹੋਵੇ। ਅੱਜ, ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨਾਲ ਇੰਟਰਵਿਊਆਂ ਅਤੇ ਉਸੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਲੇਖਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਬਹਿਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਜ਼ਾਹਰਾ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਪਾਠਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੇਕਰ ਅਜਿਹੇ ਦਿਲਚਸਪ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਵਿਗਿਆਨ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਪੈਦਾ ਕਰੇਗੀ ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨਕ ਰਵੱਈਆ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰੇਗੀ। 4. ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਅਕਸਰ, ਸਥਾਨਕ ਵਿਗਿਆਨਕ/ਤਕਨੀਕੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮਾਸ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਇਹ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸਥਾਨਕ/ਖੇਤਰੀ ਪੱਧਰ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਰਾਹੀਂ ਸਥਾਨਕ ਮੁੱਦਿਆਂ/ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ/ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਮਿਲੀ ਹੈ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ/ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਉਣ/ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹਨ। ਰਾਮਪੁਰ, ਯੂ.ਪੀ. ਵਿਖੇ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਣ/ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਵਿੱਚ, ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਅਭਿਆਸ ਵਜੋਂ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ ਅਤੇ ਨੇੜਲੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਤੋਂ ਅਣਸੋਧਿਆ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ ਕੋਸੀ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਛੱਡਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦਰਿਆ ਦਾ ਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਕਾਰਨ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰੁੱਖ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਚੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨੇੜਲੇ 60 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਖੂਹਾਂ ਵਿਚ ਦਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਪੀਣਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਸਮੂਹ ਨੇ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ ਤਾਂ ਅਧਿਕਾਰੀ ਘਬਰਾ ਗਏ ਅਤੇ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਗਏਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਜਿਹੇ ਸਥਾਨਕ ਪੱਧਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸਥਾਨਕ ਮੁੱਦਿਆਂ/ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ. ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਲੇਖਕਾਂ/ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਤਕਨੀਕ (ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਖੱਤਰੀ) ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਅਕਸਰ, ਬਰਸਾਤੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਟੈਂਕੀਆਂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਕਈ ਵਾਰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ। ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਛੱਤਾਂ ਤੋਂ ਬਰਸਾਤ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਟੈਂਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ ਪੈਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਰਫ਼ ਪਿਘਲਣ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਟੋਰ ਕੀਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਵੀ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਯਕੀਨਨ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਰਵਾਇਤੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ/ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਤਕਨੀਕਾਂ/ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵਿਕਸਿਤ/ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਾਂ ਬਿਹਤਰ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਅਤੇ ਉਪਯੋਗਤਾ ਲਈ ਸੋਧਿਆ/ਸੁਧਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰੈਕਟੀਸ਼ਨਰ ਇਹਨਾਂ ਪਹਿਲੂਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। 5. ਖੋਜੀ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨਕ ਲਿਖਤ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਜਾਂ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਨ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਰਸਾਲਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਜਾਂ ਸਵੈ-ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨੀ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਖੋਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਚੇਤਨਾ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖੋਜੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਚੰਗਾ ਜਾਂ ਮਾੜਾ, ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ, ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਆਪਣੇ ਸੰਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੋਜੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਸੱਖਣੀ ਹੈ। ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਇਹ ਰੂਪ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਆਕਰਸ਼ਕ ਹੈ ਅਤੇ ਲੇਖ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਪੂਰੀ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਲੇਖ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲੂ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੈ. ਸ਼ਾਇਦ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਖੋਜੀ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ! ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਰੂਪ ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੰਗੇ ਜਾਂ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਰਗੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਫਿਰ ਇੱਕ ਚੇਤਾਵਨੀ ਗਾਰਡ ਅਤੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਨਵੀਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਜੈਨੇਟਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਭੋਜਨ, CNG ਬਾਲਣ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ. ਇਹ ਉਦੋਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰ/ਰਿਪੋਰਟਰ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਹ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਖੋਜੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ/ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੇਨਿਯਮੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲਾਭਦਾਇਕ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।l ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਵੀ ਅਜੇ ਵੀ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਜਾਣੀਆਂ ਨਹੀਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। 6. ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਾਖਰਤਾ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ, ਅਤੇ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਾਖਰਤਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਤਕਨੀਕੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ, ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਜਾਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਉਸ ਸਮਝ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹੁੰਚ, ਜਾਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਚਰਣ ਜਾਂ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਮ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਬਿਹਤਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਮਝ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਤਰੱਕੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਸਮਾਨ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਵਾਇਤੀ ਸਗੋਂ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਗਿਆਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਘਾਟ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਥਾਨਕ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਬਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। 7. ਸਿਰਜਣਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣਾ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ/ਲਿਖਣ/ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਅਤ ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਸਿਖਲਾਈ/ਵਿਦਿਅਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ: i) ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕੋਰਸ, ਜੋ 3 ਤੋਂ 7 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਭਾਗੀਦਾਰ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਕਾਰਕੁਨ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਹਨ, ਚਾਹੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ; ii) ਮੱਧਮ ਮਿਆਦ ਦੇ ਕੋਰਸ, ਜੋ ਦੋ ਤੋਂ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਅਤੇ iii) ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕੋਰਸ, ਜੋ 1 ਤੋਂ 2 ਸਾਲ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਵੱਖ-ਵੱਖ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ/ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਡਿਗਰੀਆਂ ਜਾਂ ਡਿਪਲੋਮੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਵਿਹਾਰ ਕੋਰਸ ਵੀ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕੋਰਸਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਸਥਾਨਕ/ਖੇਤਰੀ ਲੇਖਕਾਂ, ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ, ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ 3-5 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ-ਕਮ-ਓਰੀਐਂਟੇਸ਼ਨ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਲਿਖਣ, ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਕਨੀਕਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਵਿਚਾਰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਕਾਂ/ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਆਖਰਕਾਰ ਸਥਾਨਕ/ਖੇਤਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਮਾਸ ਮੀਡੀਆ ਲਈ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ/ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਲਿਖ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਥਾਨਕ/ਖੇਤਰੀ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਕਵਰੇਜ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਸਾਡਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਲਗਭਗ 200 ਅਜਿਹੀਆਂ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਟੀਚਾ ਸਾਰੇ 500 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣ ਨਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਵਿਗਿਆਨਕ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਮੀਨੀ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਕ ਸੰਘ (ISWA) ਦੇ ਅਧਿਆਵਾਂ ਵਜੋਂ ਖੇਤਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਭਰਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕੁਝ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ: a) ਔਸਤਨ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਕਵਰੇਜ ਲਗਭਗ 3% ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਕ ਸੰਘ ਦੇ ਇੱਕ ਮਤੇ ਅਨੁਸਾਰ 15% ਤੱਕ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ। b) ਸਮਰੱਥ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ/ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਗਿਆਨ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਘੱਟ ਹੈ।ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਟੀਚੇ ਵਾਲੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੀ ਕਾਫੀ ਹੈ। c) ਵਿਗਿਆਨ ਅਜੇ ਵੀ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੁੱਖ ਪੰਨੇ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਫਿਲਮਾਂ ਜਾਂ ਖੇਡਾਂ ਵਾਂਗ ਮੁੱਖ ਕਹਾਣੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਾਸ ਮੀਡੀਆ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਵਪਾਰਕ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਹ ਗੈਰ-ਵਿਗਿਆਨਕ, ਮੈਟਾ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਂ ਜਾਦੂਗਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਆਦਿ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਵਧੇਰੇ ਮਾਲੀਆ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। d) ਇਹ ਨੋਟ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਗਿਆਨ ਰਸਾਲਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਇੰਸ ਟੂਡੇ, ਸਾਇੰਸ ਏਜ, ਬੁਲੇਟਿਨ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸਜ਼, ਖੋਜ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ, ਆਦਿ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਰਸਾਲਿਆਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕਰਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨ (ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਮਰੀਕੀ), ਵਿਸ਼ਵ। ਵਿਗਿਆਨੀ (ਲਾ ਰੇਚਰਚੇ) ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਬਚ ਸਕੇ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਐਡੀਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। e) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 18 ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਹਨ। ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਲਿਖਣਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਉੱਤਮਤਾ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ। f) ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਣੀ ਅਜੇ ਵੀ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਬੋਰਿੰਗ ਹੈ, ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਦੀਆਂ ਦਿਲਚਸਪ ਸ਼ੈਲੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਲਪ, ਕਵਿਤਾ, ਵਿਅੰਗ, ਸਕਿਟ, ਚਰਚਾਵਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਢੁਕਵੀਂ ਥਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਲੇਖਕ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਦਿਲਚਸਪ ਵਿਗਿਆਨ ਸਮੱਗਰੀ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕੇ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਲਪਨਾ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਦਿੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। g) ਗੁੰਮਰਾਹਕੁੰਨ ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕਤਾ ਦਾ ਨਿਰੰਤਰ ਵਿਗਾੜ, ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚ ਵਿਗਾੜ, ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਵਿਵਸਥਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸੰਗਤਤਾ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਕਮੀਆਂ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਟਕਣਾ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਅਕਸਰ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। h) ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ-ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦੇ ਆਯੋਜਨ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। i) ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਣ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੈ। ਲੇਖਕਾਂ/ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ/ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਾਲਾ ਪੂਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। j) ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਕਾਂ, ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ, ਸੰਚਾਰਕਾਂ, ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘਾਟ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਵਧੇਰੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਮੌਕੇ ਦੇਣ ਲਈ ਤਰਜੀਹੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। k) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਗਿਆਨ ਲਿਖਤ ਅਜੇ ਵੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਰੋਤਾਂ 'ਤੇ ਵਧੇਰੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਤੋਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਕੁਝ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਖੋਜ ਬਾਰੇ ਮੀਡੀਆ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨ ਮੀਡੀਆ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੀਡੀਆ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਖੋਜ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। l) ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਖੋਜ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਛਪਦੇ ਖੋਜ ਪੱਤਰਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਿੰਟ ਮੀਡੀਆ ਵੀ ਇਸੇ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। m) ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਮਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਕਵਰੇਜ ਦਾ ਪੱਧਰs ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਉਸੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਵੀ ਵਧਦੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਭਾਰਤ ਜਲਦੀ ਹੀ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਉੱਚੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਗਵਾਹ ਬਣੇਗਾ, ਪਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਭਾਈਚਾਰੇ, ਮੀਡੀਆ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਮੌਕੇ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਚੌਕਸ ਰਹਿਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। n) ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਡੇਟਾ ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਵਜੋਂ ਗਲਤ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਇਸ ਨੂੰ ਡੇਟਾ ਤੋਂ ਪਰੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤਰਕਸੰਗਤ ਅਤੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਵਿਆਖਿਆ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੋਚ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦੇਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। o) ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਉਭਰ ਰਹੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਮਾਸ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਬਹਿਸਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਢੁਕਵੇਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤੁਰੰਤ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਇੱਕ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਉਣ ਲਈ ਸੂਝਵਾਨ ਫੈਸਲੇ ਲੈ ਸਕਣ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਬਹੁਤ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉਮੀਦ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਿਰਨਾਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਵਿਗਿਆਨ ਜਥਾ, ਚਿਲਡਰਨ ਸਾਇੰਸ ਕਾਂਗਰਸ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਆਖਿਆ। -ਕਹਿੰਦੇ ਚਮਤਕਾਰ, ਆਦਿ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਅਜ਼ਮਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਜਾਤੀ ਦੀ ਬਿਹਤਰ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਇਹਨਾਂ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਟਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਲਈ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕੁਝ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ ਕੱਢੇ ਗਏ ਸਨ। ਲਗਭਗ 12.66% ਉੱਤਰਦਾਤਾ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਕਵਰੇਜ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਕਵਰੇਜ ਦੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਪੱਧਰ (10-15%) ਦੇ ਨਾਲ ਬਿਲਕੁਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਮੰਗ ਅਤੇ ਸਪਲਾਈ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੰਗ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਸਥਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੀਮਿਤ ਇੱਕ ਗਲਤ ਸਥਿਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਨੇੜਲੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਛਾਲ ਮਾਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਵਿਗਿਆਨ ਬੇਸ਼ੱਕ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਨ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ; ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਸ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਗਲਪ ਨੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਵਿਕਰੇਤਾ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਲਿਖਤ ਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਰੁਚੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕਾਂ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਤਰਜੀਹ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਜਬ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੀਡੀਆ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਟੀਚੇ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਵੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਵੱਲ, ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਫਾਰਮੈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲੋੜੀਂਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਆਕਰਸ਼ਕ ਹਨ। ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਚਾਰ ਲਈ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ-ਡਰਾਮਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੰਗਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਫਾਰਮੈਟ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਦੋਂ, ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੋੜ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਨ ਲਈ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਰੁਝਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਦਮਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਵਿਗਿਆਨ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਮਾਸ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਕਵਰੇਜ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਮੁੱਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ, ਮੀਡੀਆ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਕੋਲ ਹੈਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਣ ਲਈ ਅਤੇ ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।