ਵਿਜੈ ਗਰਗ
ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਕਾਰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਮਾਮਲੇ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਏ ਹਨ, ਕੇਂਦਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। 'ਉਮੀਦ' ਨਾਮ ਦੇ ਆਪਣੇ ਖਰੜੇ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ 'ਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਵਧ ਰਹੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ 'ਤੰਦਰੁਸਤੀ' ਟੀਮਾਂ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ 'ਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੇ ਖਤਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕੋਈ ਲੱਛਣ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਪਛਾਣਉਸ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ 'ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਮੱਸਿਆ ਵਜੋਂ ਮਾਰਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਜੋ ਨਵੇਂ ਹਾਲਾਤ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ, ਉਹ ਕੁਝ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਜਿਹਾ ਦਬਾਅ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਵਰਗਾ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਮੂਲ ਕਾਰਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਤੋਂ ਸਹਿਯੋਗ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਡੂੰਘੇ ਫਸਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।ਹਨ. ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਸਕੂਲਾਂ ਜਾਂ ਵਿਦਿਅਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਠੋਸ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕੇ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਕੇਂਦਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਬਿਹਤਰ ਮਾਰਗ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ ਹੈ - 'ਹਰ ਬੱਚਾ ਮਾਇਨੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ'। ਇਸ ਤਹਿਤ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸਮਝ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਚਾਨਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੋਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਆਤਮਘਾਤੀ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਕੂਲਾਂ, ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚਕਾਰ ਭਾਈਵਾਲੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ 'ਤੇ ਵੀ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਡੰਬਨਾ ਹੈ ਕਿ ਸਕੂਲ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਜੋ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ, ਬੌਧਿਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਦਬਾਅ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਬੋਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਝੱਲਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੰਕ ਹਾਸਲ ਕਰਨ, ਕਿਸੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਣ ਅਤੇ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦਾ ਬੇਲਗਾਮ ਮੁਕਾਬਲਾ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿਚ ਉੱਚੇ ਅੰਕਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸਕੂਲ, ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਦੇਖਣ ਦੀ ਭੁੱਖ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਕੋਮਲ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ।ਕਿ ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਵੇਕ, ਸਬਰ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਤੁਲਨ 'ਤੇ ਘਾਤਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਨ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਖਾਵੇਂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜੇਕਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ ਤਾਂ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਸੰਖਿਆ ਆਧਾਰਿਤ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਬਦਲਣੀ ਪਵੇਗੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਾਪਦੰਡ ਤਿਆਰ ਕਰਨੇ ਪੈਣਗੇ। ਇਸ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਤਾਜਇਹ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਸਵਾਗਤਯੋਗ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਹਨ।
-
ਵਿਜੈ ਗਰਗ, ਰਿਟਾਇਰਡ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕਾਲਮਨਿਸਟ ਮਲੋਟ ਪੰਜਾਬ
vkmalout@gmail.com
00
Disclaimer : The opinions expressed within this article are the personal opinions of the writer/author. The facts and opinions appearing in the article do not reflect the views of Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media. Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media does not assume any responsibility or liability for the same.