ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਜੀਵ : ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਦੀਆਂ ਦੁਰਲੱਭ ਕਿਸਮਾਂ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹਨ
ਧਰਤੀ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਗੜ ਰਹੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਇਸ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਦੀਆਂ ਦੁਰਲੱਭ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜੋ ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਖਤਰਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖ਼ਤਰਾ ਸਿਰਫ਼ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ 'ਤੇ ਹੀ ਮੰਡਰਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਜੀਵ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਬਨਸਪਤੀ ਵੀ ਇਸ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ। ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦੁਰਲੱਭ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ ਵੀ ਹੈ।ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਲਈ ਖਤਰਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ, ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਸੰਭਾਲ ਵਰਗੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਮੁਲਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇੱਥੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਚਲਾਏ ਹਨ। ਪਰ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਅਤੇ ਜਲ-ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਕਈ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਣਾ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਲਈ ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂਆਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਹੈ।ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਛੁਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ! ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਇੱਥੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਦੌਲਤ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਦੇਸ਼ ਹਨ ਜਿੰਨੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਇੱਥੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਜੰਗਲੀ ਖੇਤਰ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜੰਗਲ ਦੀ ਦੌਲਤ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਵੀ ਭਾਗਸ਼ਾਲੀ ਹਾਂ। ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਇਹ ਸਭ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਕਟ ਦੇ ਬੱਦਲਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਵੱਡਾ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਦੀ ਕਗਾਰ 'ਤੇ ਨਾ ਪਹੁੰਚ ਜਾਣ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਚਿੰਤਾ ਆਸਾਮ ਤੋਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਾਜ਼ੀਰੰਗਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਘਾਹ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਤਬਾਹ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਇਕ-ਸਿੰਗ ਵਾਲੇ ਗੈਂਡੇ, ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸੰਕਟ ਦੀ ਨਵੀਂ ਕਿਸਮ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਜੰਗਲੀ ਬੂਟੀ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਘਾਹ ਵਾਂਗ ਹੈ।ਇਹ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਲਈ ਚਾਰੇ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਡੂੰਘੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਕਾਂਜੀਰੰਗਾ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਜਿਹੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕੁਦਰਤੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਤੁਰੰਤ ਹੱਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਕਾਜ਼ੀਰੰਗਾ ਦੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਦੌਲਤ 'ਤੇ ਅਸਰ ਪੈਣ ਵਿਚ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇਗੀ। ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਅਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਹਨ, ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਰਕਾਰਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਜਿਸ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਜਿਹੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ। ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਦੀਵੀ ਕਿਸਮਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਲਈ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ। ਕਾਜ਼ੀਰੰਗਾ ਦਾ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਉਦੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਥਿਤੀ ਗੰਭੀਰ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਜੰਗਲਾਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਕੰਮ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਕਮੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ।
-
ਵਿਜੈ ਗਰਗ, ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਮਲੋਟ
vkmalout@gmail.com
Disclaimer : The opinions expressed within this article are the personal opinions of the writer/author. The facts and opinions appearing in the article do not reflect the views of Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media. Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media does not assume any responsibility or liability for the same.