ਬਚਪਨ ਦੀ ਗੁਲੇਲ
ਬੇਕਸੂਰ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈਣਾ ਕੋਈ ਬਹਾਦਰੀ ਨਹੀਂ
ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਿਡਲ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ; ਫਿਰ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਮਨ ਉਦਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਂਜ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਂ ਦੋਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਉਦਾਸੀ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਬਚਕਾਨਾ ਹੈ, ਅਗਿਆਨਤਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਵੀ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ, ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ? ਇੱਕ ਦਿਨ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਗੁਲੇਲ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ। ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਗੁਲੇਲ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਦੂਰ ਦਰਖਤ ਵੱਲ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ। ਇੱਕ ਪੰਛੀ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਦੋਸਤ ਨਾਲ ਮੈਂ ਵੀ ਪੰਛੀ ਵੱਲ ਭੱਜਿਆ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪੰਛੀ ਮਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਗੁਲੇਲ ਵਾਲੇ ਦੋਸਤ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, 'ਦੇਖ! ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕਿੰਨਾ ਸੰਪੂਰਨ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੈ। ਲੈ, ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇ 'ਤੇ ਆ।
ਮੈਂ ਵੀ ਗੁਲੇਲ ਲੈ ਕੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਵੱਲ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਲਾਇਆ, ਪਰ ਕੋਈ ਪੰਛੀ ਨਹੀਂ ਡਿੱਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਰੱਖਤ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਪੰਛੀ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਉੱਡ ਗਏ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਘਰ ਪਰਤ ਆਏ। ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਨੇ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ਼ 'ਚ ਛਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਵੀ ਗੁਲੇਲ ਖਰੀਦਣੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਬਜ਼ਾਰ ਜਾ ਕੇ ਗੁਲੇਲ ਖਰੀਦੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਰੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਵਾਰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਹੀ ਸੀ. ਇੱਕ ਪੰਛੀ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਕ ਪੰਛੀ ਵੀ ਮਾਰਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਦੋਵੇਂ ਦੋਸਤ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਦਰੱਖਤਾਂ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗੇ। ਦਰਖਤਾਂ 'ਤੇ ਪੱਥਰ ਡਿੱਗਦੇ ਹੀ ਸਾਰੇ ਪੰਛੀ ਉੱਡ ਕੇ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ। ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਕੋਈ ਪੰਛੀ ਪੱਥਰ ਖਾ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਪੈਂਦਾ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਤੀਰ ਮਾਰਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਇੱਕ-ਦੋ ਸਾਲ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿਚ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਕੇਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਤੁਰਦਾ ਦੇਖਦਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੂਟਾਂ ਨਾਲ ਕੁਚਲ ਦਿੰਦਾ। ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਲੱਤ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਭੱਜ ਜਾਂਦਾ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ 'ਬਹਾਦਰੀ' 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ। ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਖੜ੍ਹੇ ਕੁਝ ਵੱਡੇ ਲੋਕ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦਿੰਦੇ ਕਿ 'ਸ਼ਾਬਾਸ਼! ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮਾਰਨਾ. ਇਸਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ।' ਅਸੀਂ ਖੁਸ਼ ਹੋਵਾਂਗੇ। ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਕਿ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ? ਛੋਟੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ, ਕੇਕੜੇ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣਾ ਅਤੇ ਕਤੂਰੇ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਨਾ ਗਲਤ ਹੈ। ਸੋਚਣ ਲੱਗਾ, ਜੇ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਬਾਪ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਸੋਚੇਗਾ ਕਿ ਜਿਸ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਮੈਂ ਰਹਿਮ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ, ਉਹ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ?
ਬੇਕਸੂਰ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈਣਾ ਕੋਈ ਬਹਾਦਰੀ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਵੈ-ਬੋਧ ਆਇਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਗੁਲੇਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਦੋਸਤ ਕਿੱਥੇ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਸਨ? ਫਿਰ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਸਮਝਾ ਕੇ ਕਿਹਾ, 'ਜੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣਾ ਹੀ ਏਨਾ ਸ਼ੌਕ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਰੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ, ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਿਉਂ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ!'
ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸਮਝ ਗਏ ਅਤੇ ਉਹ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗੇ। ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਪਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਠੱਗ ਦੋਸਤ ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਏ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦਿਨ ਯਾਦ ਆਉਣ ਲੱਗੇ। ਹੁਣ ਹਰ ਇੱਕ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਦੋਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਬੇਵਕੂਫੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਮਾਸੂਮ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲੇਲ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾਇਆ, ਜਾਂ ਬੇਲੋੜੇ ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਲੱਤ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਬਾਹਰ ਖੜੀ ਕਾਰ ਜਾਂ ਸਾਈਕਲ ਦੀ ਹਵਾ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਕਰਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਪਰ ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਦੁੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਗੁਲੇਲ ਫੜੀ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਯਕੀਨਨ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਦੇ ਵੀ ਗਲਤੀ ਨਾਲ, ਕਿਸੇ ਪੰਛੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਨਾ ਬਣਾਓ। ਇਹ ਪਾਪ ਹੈ। ਹਿੰਸਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਮੰਨ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਗੁਲੇਲ ਵੇਖੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾਇਆ, ਝਿੜਕਿਆ ਅਤੇ ਝਿੜਕਿਆ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਗਲਤੀ ਨਾ ਕਰਦੇ।
ਅੱਜ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਬੱਚੇ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਜਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਸ਼ਰਾਰਤਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਅਣਜਾਣਪੁਣੇ ਵਿਚ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਲਤ ਸ਼ਰਾਰਤ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਇਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਏ ਜਾਣ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੋਵੇ। ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਸਬਕ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਤੱਕ ਮਨ-ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਇੱਕ ਕਤੂਰੇ ਨੂੰ ਫੜ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਉਧਰ ਸੁੱਟ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗਾਂ ਜਾਂ ਕੁੱਤੇ 'ਤੇ ਪੱਥਰ ਸੁੱਟਣਾ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਬਾਲ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਬੇਵਜ੍ਹਾ ਕੁੱਟ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਖ਼ਤ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਤੰਗ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ, ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ, ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਪਛਤਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।
-
ਵਿਜੈ ਗਰਗ, ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਮਲੋਟ
vkmalout@gmail.com
Disclaimer : The opinions expressed within this article are the personal opinions of the writer/author. The facts and opinions appearing in the article do not reflect the views of Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media. Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media does not assume any responsibility or liability for the same.