ਰਿਤੂਰਾਜ ਬਸੰਤ, ਆਨੰਦ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਦਾ ਸੰਗਮ
ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਰਿਤੂਰਾਜ ਦੇ ਸਵਾਗਤ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ।
ਜਿਸ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆਏ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਰੁੱਤਾਂ ਦੀ ਉਸੇ ਹੀ ਸੁਹਾਵਣੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਸਮਾਰੋਹ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਸਬੰਧ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨਾਲ ਹੈ। ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦੇ ਦਿਨ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਬੜੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਦਾ ਆਗਮਨ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜਿਸ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆਏ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਰੁੱਤਾਂ ਦੀ ਉਸੇ ਹੀ ਸੁਹਾਵਣੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਸਮਾਰੋਹ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਸਬੰਧ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਨਾਲ ਹੈ। ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦੇ ਦਿਨ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਬੜੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਦਾ ਆਗਮਨ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਦਿਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕੈਲੰਡਰ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਜਨਵਰੀ-ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਤਾਰੀਖ਼ ਮਾਘ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਸੰਤ ਰੁੱਤਾਂ ਦਾ ਰਾਜਾ, ਯਾਨੀ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਰੁੱਤ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜ ਤੱਤ ਆਪਣਾ ਕ੍ਰੋਧ ਛੱਡ ਕੇ ਸੁੰਦਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਾਣੀ, ਵਾਯੂ, ਧਰਤੀ, ਆਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਅਗਨੀ, ਜੋ ਪੰਜ ਤੱਤ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਸਾਰੇ ਆਪਣਾ ਲੁਭਾਉਣ ਵਾਲਾ ਰੂਪ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਬਦਲਾਅ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੋਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਫੁੱਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਨਵੀਆਂ ਮੁਕੁਲ ਉੱਭਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਰੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲ ਆਉਣ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੁਹਜਵਾਦੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੇ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਲਗਭਗ ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਕਵੀ ਨੇ ਬਸੰਤ ਦਾ ਵਰਣਨ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਨਾਲ ਬਸੰਤ ਤਿਉਹਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ, ਦੇਵੀ ਮਹਾਸਰਸਵਤੀ, ਗਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇਵਤਾ, ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਾਲਮੀਕੀ ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਉੱਤਰਖੰਡ ਵਿੱਚ ਸਰਸਵਤੀ ਨੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਦੈਂਤ ਰਾਜੇ ਕੁੰਭਕਰਨ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਇਆ ਇਸਦੀ ਇੱਕ ਮਨਮੋਹਕ ਕਹਾਣੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁੰਭਕਰਨ ਨੇ ਦੇਵੀ ਤੋਂ ਵਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਗੋਵਰਣ ਵਿੱਚ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਤੱਕ ਘੋਰ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵਰਦਾਨ ਦੇਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੈਂਤ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਵਰਦਾਨ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਹੋਰ ਵੀ ਬੇਚੈਨ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਫਿਰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਸਰਸਵਤੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ। ਸਰਸਵਤੀ ਦੈਂਤ ਦੀ ਜੀਭ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਈ। ਸਰਸਵਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ, ਕੁੰਭਕਰਨ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, 'ਸਪ੍ਨਾ ਵਰਸ਼ਵਯਨੇਕਾਨਿ, ਦੇਵ ਦੇਵ ਮਾਮਪਸੀਨਮ' ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਸੌਂਵਾਂ, ਇਹ ਮੇਰੀ ਇੱਛਾ ਹੈ।
ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵਾਗਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਬ੍ਰਹਮਸਰੂਪ, ਕਾਮਧੇਨੂ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੈ। ਉਹ ਵਿੱਦਿਆ, ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਦੇਵੀ ਹੈ। ਅਮਿਤ ਤੇਜਸਵਿਨੀ ਅਤੇ ਅਨੰਤ ਗੁਣਸਾਲਿਨੀ ਦੇਵੀ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਲਈ ਮਾਘਮਾਸ ਦੀ ਪੰਚਮੀ ਤਰੀਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਤਾਰੀਖ ਵਾਗੀਸ਼ਵਰੀ ਜਯੰਤੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਪੰਚਮੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸ਼ੁਭ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭ ਸਮਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਦਿਆਰੰਭ, ਨਵੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
-
ਵਿਜੈ ਗਰਗ, ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਮਲੋਟ
vkmalout@gmail.com
Disclaimer : The opinions expressed within this article are the personal opinions of the writer/author. The facts and opinions appearing in the article do not reflect the views of Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media. Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media does not assume any responsibility or liability for the same.