Economics ਦੇ Nobel Prize 2025 ਦਾ ਐਲਾਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ 3 Economists ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਸਨਮਾਨ, ਜਾਣੋ ਕੀ ਹੈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੋਜ
Babushahi Bureau
ਸਟਾਕਹੋਮ, 13 ਅਕਤੂਬਰ, 2025 (ANI): ਰਾਇਲ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸਿਜ਼ ਨੇ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ 2025 (Nobel Prize in Economics 2025) ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਇਹ ਵੱਕਾਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਤਿੰਨ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ - ਜੋਏਲ ਮੋਕਿਰ (Joel Mokyr), ਫਿਲਿਪ ਐਗਿਓਨ (Philippe Aghion), ਅਤੇ ਪੀਟਰ ਹਾਵਿਟ (Peter Howitt) ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਨਮਾਨ 'ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ' (innovation-driven economic growth) ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਕਿਉਂ ਮਿਲਿਆ ਇਹ ਸਨਮਾਨ? ਸਮਝੋ 'ਰਚਨਾਤਮਕ ਵਿਨਾਸ਼' ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ (new technology) ਅਤੇ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ (innovation) ਲਗਾਤਾਰ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਗਤੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬੀ ਘੱਟ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਆਈ ਹੈ।
1. ਰਚਨਾਤਮਕ ਵਿਨਾਸ਼ (Creative Destruction): ਐਗਿਓਨ ਅਤੇ ਹਾਵਿਟ ਨੇ ਆਪਣੇ 1992 ਦੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ 'ਰਚਨਾਤਮਕ ਵਿਨਾਸ਼' ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਅਤੇ ਬਿਹਤਰ ਪ੍ਰੋਡਕਟ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਪੁਰਾਣੀ ਤਕਨੀਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਡਕਟਸ ਅਤੇ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਰਟਫੋਨ ਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਫੋਨ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ)। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ।
2. ਸਥਿਰਤਾ ਤੋਂ ਵਿਕਾਸ ਵੱਲ: ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮਾਂ ਆਰਥਿਕ ਠਹਿਰਾਅ (stagnation) ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਪਿਛਲੀਆਂ ਦੋ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸੇ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ।
ਤਿੰਨਾਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਦਾ ਕੀ ਹੈ ਯੋਗਦਾਨ?
ਪੁਰਸਕਾਰ ਰਾਸ਼ੀ ਦਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਜੋਏਲ ਮੋਕਿਰ ਨੂੰ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਫਿਲਿਪ ਐਗਿਓਨ ਅਤੇ ਪੀਟਰ ਹਾਵਿਟ ਨੂੰ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
1. ਜੋਏਲ ਮੋਕਿਰ: ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਨਿਰੰਤਰ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਨਵੀਂ ਖੋਜ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜ ਦਾ ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਖੋਜਾਂ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
2. ਫਿਲਿਪ ਐਗਿਓਨ ਅਤੇ ਪੀਟਰ ਹਾਵਿਟ: ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ 'ਰਚਨਾਤਮਕ ਵਿਨਾਸ਼' ਲਈ ਇੱਕ ਗਣਿਤਿਕ ਮਾਡਲ (mathematical model) ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਪੁਰਾਣੀ ਨੂੰ ਹਟਾ ਕੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਪੁਰਸਕਾਰ ਰਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਜੇਤੂਆਂ ਬਾਰੇ
1. ਪੁਰਸਕਾਰ ਰਾਸ਼ੀ: ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੀ 11 ਮਿਲੀਅਨ ਸਵੀਡਿਸ਼ ਕਰੋਨਰ (ਲਗਭਗ $1.2 ਮਿਲੀਅਨ) ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਤਿੰਨਾਂ ਜੇਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਜਾਵੇਗੀ।
2. ਜੋਏਲ ਮੋਕਿਰ (Joel Mokyr): 1946 ਵਿੱਚ ਨੀਦਰਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ, ਯੇਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ PhD, ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਨੌਰਥਵੈਸਟਰਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (US) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਨ।
3. ਫਿਲਿਪ ਐਗਿਓਨ (Philippe Aghion): 1956 ਵਿੱਚ ਪੈਰਿਸ, ਫਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ, ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ PhD, ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਡੀ ਫਰਾਂਸ, INSEAD (ਪੈਰਿਸ) ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਨ।
4. ਪੀਟਰ ਹਾਵਿਟ (Peter Howitt): 1946 ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ, ਨੌਰਥਵੈਸਟਰਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ PhD, ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਊਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (US) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਨ।