ਸਮੁੰਦਰ 'ਚ ਵਧੇਗੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਾਕਤ, ਨੌਸੈਨਾ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੇਗਾ INS Ikshak, ਜਾਣੋ ਇਸਦੀ ਤਾਕਤ
ਬਾਬੂਸ਼ਾਹੀ ਬਿਊਰੋ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ/ਕੋਚੀ, 28 ਅਕਤੂਬਰ, 2025 : ਹਿੰਦ ਮਹਾਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਭਾਰਤ, ਹੁਣ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਸਰਵੇਖਣ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ (maritime surveillance and survey capabilities) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਜੋੜਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੈਨਾ (Indian Navy) ਦੇ ਬੇੜੇ ਵਿੱਚ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਨਵਾਂ 'ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ' ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ – ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿਰਮਿਤ ਸਰਵੇਖਣ ਜਹਾਜ਼ 'ਇਕਸ਼ਕ' (INS Ikshak)।
ਇਹ ਅਤਿ-ਆਧੁਨਿਕ ਜਹਾਜ਼ ਆਗਾਮੀ 6 ਨਵੰਬਰ, 2025 ਨੂੰ ਕੋਚੀ ਨੇਵਲ ਬੇਸ (Kochi Naval Base) ਵਿਖੇ ਆਯੋਜਿਤ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨੌਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ (commissioned) ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਨੌਸੈਨਾ ਮੁਖੀ (Navy Chief) ਐਡਮਿਰਲ ਦਿਨੇਸ਼ ਕੇ. ਤ੍ਰਿਪਾਠੀ ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਾਰੋਹ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਹੋਣਗੇ।
ਕੀ ਹੈ INS 'Ikshak' ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਹੈ ਇਹ ਖਾਸ?
'ਇਕਸ਼ਕ' (ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ' ਜਾਂ Guide) ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੈਨਾ ਦੇ 'ਸਰਵੇਖਣ ਵੈਸਲ (ਲਾਰਜ)' [Survey Vessel (Large) - SVL] ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਾ ਤੀਜਾ ਜਹਾਜ਼ ਹੈ।
1. 'ਆਤਮਨਿਰਭਰ' ਤਾਕਤ: ਇਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੋਲਕਾਤਾ ਸਥਿਤ ਗਾਰਡਨ ਰੀਚ ਸ਼ਿਪਬਿਲਡਰਜ਼ ਐਂਡ ਇੰਜੀਨੀਅਰਜ਼ (Garden Reach Shipbuilders and Engineers - GRSE) ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 80% ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਸਮੱਗਰੀ (indigenous content) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਜੋ 'ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਭਾਰਤ' (Atmanirbhar Bharat) ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।
2. ਮੁੱਖ ਕੰਮ: ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਾਈਡ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਸਰਵੇਖਣ (hydrographic surveys) ਕਰਨਾ, ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਨਕਸ਼ਾ (charting seabeds) ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਮਾਰਗ (safe navigation routes) ਨਿਸ਼ਾਨਬੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ।
3. ਦੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ: ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਇਹ ਜਹਾਜ਼ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਆਫ਼ਤ ਰਾਹਤ (Humanitarian Assistance and Disaster Relief - HADR) ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਜਹਾਜ਼ (Hospital Ship) ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
4. ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨ: 'ਇਕਸ਼ਕ' ਇਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਜਹਾਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾ ਨੌਸੈਨਿਕਾਂ (women sailors) ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਿਹਾਇਸ਼ (dedicated accommodation) ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਨੌਸੈਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸੋਚ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ 'ਚ ਬੇਜੋੜ
ਇਹ ਜਹਾਜ਼ ਸਿਰਫ਼ ਸਰਵੇਖਣ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਵੀ ਲੈਸ ਹੈ:
1. ਉਪਕਰਣ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਤਿ-ਆਧੁਨਿਕ ਹਾਈਡ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਉਪਕਰਣ, ਸੈਟੇਲਾਈਟ-ਅਧਾਰਿਤ ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ (satellite-based navigation), ਉੱਨਤ ਸੰਚਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ (communication systems) ਅਤੇ ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਸੈਂਸਰ (high-quality sensors) ਲੱਗੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਦਾ ਸਟੀਕ ਨਕਸ਼ਾ (accurate mapping) ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥ ਹਨ।
2. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ (Specifications): 'ਇਕਸ਼ਕ' ਦੀ ਲੰਬਾਈ 110 ਮੀਟਰ, ਵਜ਼ਨ ਲਗਭਗ 3,800 ਟਨ ਹੈ। ਦੋ ਡੀਜ਼ਲ ਇੰਜਣਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਇਹ ਜਹਾਜ਼ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 18 ਨੌਟੀਕਲ ਮੀਲ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟੇ ਦੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਚੱਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ 25 ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਤਾਇਨਾਤ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਲੜੀ ਦੇ ਹੋਰ ਜਹਾਜ਼
ਇਸ SVL ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਤਹਿਤ ਕੁੱਲ ਚਾਰ ਜਹਾਜ਼ ਬਣਾਏ ਜਾਣੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਕਰਾਰਨਾਮਾ ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।
1. INS ਸੰਧਿਆਕ (INS Sandhayak): ਫਰਵਰੀ 2024 ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਹੋਇਆ।
2. INS ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ (INS Nirdeshak): ਦਸੰਬਰ 2024 ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਹੋਇਆ।
3. INS ਇਕਸ਼ਕ (INS Ikshak): 6 ਨਵੰਬਰ 2025 ਨੂੰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਹੋਵੇਗਾ।
'ਇਕਸ਼ਕ' ਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਾਈਡ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਸਮਰੱਥਾ ਵਧੇਗੀ, ਸਗੋਂ ਹਿੰਦ ਮਹਾਸਾਗਰ ਖੇਤਰ (Indian Ocean Region - IOR) ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਮੌਜੂਦਗੀ (strategic presence) ਵੀ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗੀ।