Road Trip : ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ? ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਲੰਬਾ, ਪਰ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਛੋਟਾ ਕਿਉਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਸਫ਼ਰ! ਜਾਣੋ ਇਹ ਦਿਲਚਸਪ ਵਜ੍ਹਾ
ਬਾਬੂਸ਼ਾਹੀ ਬਿਊਰੋ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 27 ਅਕਤੂਬਰ, 2025 : ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਹੈ? ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ਲਈ ਰੋਮਾਂਚਕ ਰੋਡ ਟ੍ਰਿਪ (road trip) 'ਤੇ ਨਿਕਲਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਹਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਮੀਲਾਂ ਵਰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਸਫ਼ਰ ਖਿੱਚਿਆ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਵਾਪਸੀ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਰਸਤਾ, ਉਹੀ ਦੂਰੀ ਮਾਨੋ ਖੰਭ ਲਗਾ ਕੇ ਉੱਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਫ਼ਰ ਝਟਪਟ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ!
ਆਖਰ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਪਰਤਦੇ ਵਕਤ ਸਾਡੀ ਕਾਰ ਤੇਜ਼ ਭੱਜਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਸੜਕਾਂ ਸੁੰਗੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ? ਨਹੀਂ! ਇਹ ਪੂਰਾ ਖੇਡ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚੱਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨੀ "ਟਾਈਮ ਪਰਸੈਪਸ਼ਨ" (Time Perception) ਯਾਨੀ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਓ, ਇਸ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਭੇਤ ਪਿੱਛੇ ਛੁਪੇ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ।
ਦਿਮਾਗ ਦਾ 'Active' ਬਨਾਮ 'Relax' ਮੋਡ
ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ ਹਾਈ ਅਲਰਟ (high alert) 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
1. ਨਵੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ: ਉਹ ਹਰ ਨਵੇਂ ਦ੍ਰਿਸ਼, ਹਰ ਮੋੜ, ਹਰ ਢਾਬੇ, ਹਰ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਸਕੈਨ (scan) ਅਤੇ ਸਟੋਰ (store) ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਨਵੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸ (process) ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
2. ਲੰਬਾ ਅਹਿਸਾਸ: ਇਸ ਵਧੀ ਹੋਈ ਦਿਮਾਗੀ ਕਸਰਤ (mental activity) ਕਾਰਨ, ਸਾਨੂੰ ਵਕਤ ਹੌਲੀ ਬੀਤਦਾ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਫ਼ਰ ਲੰਬਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
ਇਸਦੇ ਠੀਕ ਉਲਟ, ਵਾਪਸੀ ਦੌਰਾਨ ਸਭ ਕੁਝ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
1. ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਰਸਤਾ: ਦਿਮਾਗ ਰਸਤੇ, ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਟੋਇਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵਾਕਿਫ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਹੁਣ ਨਵੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ, ਉਹ 'ਆਟੋ-ਪਾਇਲਟ' (auto-pilot) ਮੋਡ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਛੋਟਾ ਅਹਿਸਾਸ: ਦਿਮਾਗ ਰਿਲੈਕਸ (relax) ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਘੱਟ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹੀ ਦੂਰੀ ਸਾਨੂੰ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਤੈਅ ਹੋਈ ਜਿਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਘੜੀ ਵਿੱਚ ਓਨਾ ਹੀ ਵਕਤ ਲੱਗਾ ਹੋਵੇ। ਇਸਨੂੰ "ਰਿਟਰਨ ਟ੍ਰਿਪ ਇਫੈਕਟ" (Return Trip Effect) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਦੀ ਲੀਡਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (Leiden University) ਦੀ ਇੱਕ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਕਰੀਬ 80% ਲੋਕ ਪਰਤਦੇ ਵਕਤ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ 4 Factor ਵੀ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਸਰ
ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੁਝ ਹੋਰ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ (psychological) ਕਾਰਨ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ:
1. ਉਮੀਦਾਂ ਅਤੇ ਬੇਚੈਨੀ: ਜਾਂਦੇ ਵਕਤ ਅਸੀਂ ਮੰਜ਼ਿਲ (destination) 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਬੇਚੈਨ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਸਫ਼ਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਦੇਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਉਮੀਦ ਟੁੱਟਦੀ ਹੈ (broken expectations) ਅਤੇ ਸਫ਼ਰ ਹੋਰ ਵੀ ਲੰਬਾ ਲੱਗਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
2. ਮੂਡ ਅਤੇ ਸਕੂਨ: ਪਰਤਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਡਾ ਮੂਡ ਅਕਸਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਿਲੈਕਸ (relaxed) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਘਰ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਰਸਤੇ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਣਾਅ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਜਲਦੀ ਬੀਤਦਾ ਹੋਇਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
3. ਧਿਆਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰ (Focus of Attention): ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪੁੱਛਦੇ ਹਾਂ, "ਕਿੰਨਾ ਹੋਰ ਬਾਕੀ ਹੈ?" ਇਹ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰਤਦੇ ਵਕਤ ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਟ੍ਰਿਪ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ (memories) ਵਿੱਚ ਖੋਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ (ਕੀ ਖਾਧਾ, ਕੀ ਦੇਖਿਆ), ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਿਮਾਗ ਰਸਤੇ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ।
4. ਬ੍ਰੇਕ ਦੀ ਗਿਣਤੀ (Number of Breaks): ਜਾਂਦੇ ਵਕਤ ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਨਵੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਦੇਖਣ ਜਾਂ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਟਰਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬ੍ਰੇਕ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਹਰ ਬ੍ਰੇਕ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਲੰਬਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰਤਦੇ ਵਕਤ ਸਾਡਾ ਟੀਚਾ ਜਲਦੀ ਘਰ ਪਹੁੰਚਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਘੱਟ ਬ੍ਰੇਕ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਫ਼ਰ ਨਿਰੰਤਰ (continuous) ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਤਾਂ ਅਗਲੀ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਛੋਟਾ ਲੱਗੇ, ਤਾਂ ਸਮਝ ਜਾਣਾ ਕਿ ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਕਾਰ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਅਦਭੁੱਤ ਦਿਮਾਗ ਦਾ ਹੀ ਕਮਾਲ ਹੈ!