ਸਿਜਦਾ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਅੰਬਰਾਂ ਤੇ ਸਜਾਉਂਦਾ ਹੈ-ਡਾ ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
ਸਿਜਦਾ ਕੋਈ ਨੀਵਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ
ਸੂਰਜ ਵੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਧਰਤੀ ਦੇ ਪੈਰ ਚੁੰਮਦਾ
ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸੌਂਦਾ
ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਾ ਸੌਂਦਾ ਥੱਕਿਆ ਹਾਰਿਆ
ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਣ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀ ਮਰਿਆਦਾ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸਾਡੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਬਾਹਾਂ ਸਾਹਾਂ ਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ।
ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਣਾ ਇਕ ਸੁੰਦਰ ਵਿਚਾਰਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਣ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀ ਮਰਿਆਦਾ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਤੁਰੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਤੇ ਇਹ ਰੀਤ ਰਿਵਾਜ਼ ਮਰਿਆਦਾ ਸਾਨੂੰ ਸਦਾ ਤਰਬਖ਼ੇਜ਼ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
ਜੋ ਇਸ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਉਲਟ ਬੋਲ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਗ਼ਮਅੰਗੇਜ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਜੇ ਇੰਝ ਹੀ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਵੀ ਕਿਤੇ ਦੂਰ ਜਾ ਕੇ ਦਫ਼ਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।
ਮਰ ਜਾਣਗੀਆਂ ਸ਼ਰਮ ਨਾਲ ਸਾਡੀਆਂ ਰੀਤਾਂ।
ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਣਾਮ ਸਿਜਦਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ।
ਪੰਜਾਬ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਸਦਾ ਵੱਡਾ ਹੀ ਰਹੇਗਾ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ, ਆਦਰ ਅਤੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਗੰਢੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਰਸਮ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਸਾਡੇ ਚਿੱਤ ਦੀ ਨਿਵੇਕਲੇਪਣ ਭਰੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਵੀ ਹੈ।
ਇਸ ਰਸਮ ਵਿਚ ਕਾਇਨਾਤੀ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਹੈ—ਜਿੱਥੇ ਨੌਜਵਾਨ ਆਪਣੀ ਮੱਥੇ ਦੀ ਮਣੀ ਨੂੰ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦਾਂ ਨਾਲ ਚਮਕਦਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਵਿਅਕਤੀ ਉਸੇ ਪਲ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬੇ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਝੁਕਦਾ ਨਹੀਂ, ਉੱਡਦਾ ਹੈ—ਉਹ ਇਕ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ਟ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸਦੀ ਰਾਹਗੁਜ਼ਰ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਅਦਬ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਘਰ ਦੀਆਂ ਚੌਂਕੀਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ, ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੀ ਹੈ।
ਬਜ਼ੁਰਗ ਉਹ ਡਾਲੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠ ਅਸੀਂ ਵਧਦੇ ਫੁੱਲਦੇ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾਉਣ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ—ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕੀਤੇ ਗਿਆਨ, ਧੀਰਜ ਤੇ ਤਜਰਬੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ, ਜਿਵੇਂ ਮਿੱਟੀ ਆਪਣੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਹਰਾ-ਭਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਿਵੇਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਰੰਗ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੱਚੀ ਸ਼ਾਨ ਝੁਕਣ ਵਿਚ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਅਹੰਕਾਰ ਵਿਚ।
ਜਦੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਇਹ ਅਦਬ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਦੋਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਮੋਤੀ ਦੀ ਲੜੀ ਵਾਂਗ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਸਾਡਾ ਇਹ ਝੁਕਣਾ ਹਾਰ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਖੁਦ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਰ ਦਿਲ ਵਿਚ ਗੱਜਦਾ ਸੁੰਦਰ ਸੁਨੇਹਾ ਹੈ—ਜਿਸ ਨੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੀ ਕਦਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੜ੍ਹ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ।
ਆਉ, ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਰਸਮ ਨਾ ਬਣਾਈਏ, ਬਲਕਿ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣਾਈਏ।
ਹਰ ਇਕ ਪੈਰ-ਸਪਰਸ਼ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਰੂਹ ਨੂੰ ਨਮਨ ਕਰੀਏ। ਜੋ ਆਪਣੇ ਵੱਡਿਆਂ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨਾਲ ਜੀਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਦੇ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।
ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਅਤੇ ਹੱਥ ਲਾਉਣਾ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਹਾਨੀ ਮਰਿਆਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਰੀਤ-ਰਿਵਾਜ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਆਦਰਸੂਚਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ, ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਨੂੰ ਛੂਹ ਕੇ ਬਾਲ ਤਿਲਕ ਲਗਾਉਣਾ ਜਾਂ ਦੋਸਤਾਨਾ ਰੂਹਾਨੀ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਮਿਲਣ ਦਾ ਭਾਵ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਤਿਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਗੀਹਣੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਤੀਰਥਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਆਦਰ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ ਨੂੰ ਸਰੋਤ ਮੰਨਣ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ।
ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਤੇ ਹੱਥ ਲਾਉਣਾ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਾ ਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਬੁੱਧਿਕ ਸਬੰਧ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਉਚੇ ਸੰਸਕਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ, ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਭਰੋਸਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਰਿਆਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਵੀ ਜੇਨਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੰਸਕਾਰਕ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਮੂਲ ਸਿੱਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਅਤੇ ਹੱਥ ਲਾਉਣ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀ ਮਰਿਆਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਰਿਵਾਜ ਨਹੀ, ਬਲਕਿ ਸਦਯ ਮਾਨਵਿਕਤਾ, ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸੰਸਾਰਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ
ਪੈਰ ਛੂਹਣ ਦੀ ਰੀਤ ਦੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਫਾਇਦੇ ਕਈ ਪਹਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਮਿਲਤ ਹਨ ਜੋ ਸਰੀਰ, ਮਨ ਅਤੇ ਰੂਹ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਰੀਤ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਆਦਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹੈ, ਇਸ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਸਿਖਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਧਾਰਮਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ, ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਛੂਹਣ ਨਾਲ ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਅਹੰਕਾਰ ਘਟਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਮਆਮੇਜ਼ ਨਹੀਂ, ਆਨੰਦ ਵਧਦਾ ਹੈ ਰੂਹਾਂ ਵਿੱਚ।
ਸੁਚਾਰੂ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੈਰ ਛੂਹਣ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਫਾਇਦੇ ਵੀ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਝੁਕ ਕੇ ਜਾਂ ਘੁੱਟਨੇ ਦੇ ਬਲ ਬੈਠਕੇ ਪੈਰ ਛੂਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਕਮਰ ਅਤੇ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਾਥ ਹੀ ਜੋੜਾਂ ਦੀ ਮਸਾਜ਼ ਹੋਣ ਨਾਲ ਦਰਦ ਵਿੱਚ ਰਾਹਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਖੂਨ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਬਿਹਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਗੀ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਧੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਣਾਅ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਪੈਰ ਛੂਹਣ ਨਾਲ ਇਨਰਜੀ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਜੇ ਦਿਲਜੀਤ ਪੈਰ ਛੂਹ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਮਿਤਾਭ ਵੀ ਉਨਾ ਹੀ ਨੀਵਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਇਹ ਰੀਤ ਮਨੁੱਖੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ, ਸਾਂਝ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪੈਰ ਛੂਹਣ ਦੀ ਰੀਤ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਦੋਹਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਲਾਭਾਂ ਵਾਲੀ ਹੈ ਜੋ ਸਰੀਰ ਤੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਨਮਰਤਾ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਤਰੱਕੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ.
ਜਿਸ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਫ਼ਲ ਲੱਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹੀ ਝੁਕ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮੈਂ ਵੀ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਵੇਲੇ ਦੁਗਣਾ ਝੁਕਾਂਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਬੇਅੰਤ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਆਨੰਦਤਾ ਯਕਜਾਂ ਦੁਗਣੀ ਚੌਗਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਨਸਾਨ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਖੁਸ਼ਬੂਆਂ ਮਹਿਕਾਂ ਦੌਲਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਨਾਲ ਲੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਸ ਦਾ ਰਾਤ ਦਿਨ ਨਵੇਂ ਖਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਨੱਚਦਾ ਵਸਦਾ ਖਿੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਬੱਚੇ ਨੌਜਵਾਨ ਹੀ ਸਦਾ ਅਸਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੇ ਹਨ।
-
ਡਾ ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ, writer
drtanda193@gmail.com
Disclaimer : The opinions expressed within this article are the personal opinions of the writer/author. The facts and opinions appearing in the article do not reflect the views of Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media. Babushahi.com or Tirchhi Nazar Media does not assume any responsibility or liability for the same.